November 1944. De Geallieerden waren opgerukt tot aan de grote rivieren en waren zich aan het hergroeperen. De Duitsers waren zich ook aan het voorbereiden op hernieuwde aanvallen.
Zo was de stand van zaken in het deel van Nederland dat nog bezet was toen de Duitsers een grote razzia hielden in enkele steden. In Rotterdam en Schiedam pakten ze ruim 52.000 mannen tussen de 17 en de 40 jaar op voor de Arbeidseinsatz (= Arbeidsinzet).
Waarom voerden de bezetters deze razzia uit? Waarom vonden die toen het de hoogste tijd om dat te doen? En waarom kostte het de bezetters grote moeite om deze mannen naar de plekken te vervoeren waar ze als dwangarbeiders te werk gesteld zouden worden?
Dat lezen jullie in ‘Bron: De grote razzia”
Daarna volgen jullie vier mannen die tijdens deze razzia zijn opgepakt op hun reis naar hun werkplek en brengen die reis letterlijk in kaart.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Eerst lees je in je eentje ‘Bron: De grote razzia' en beantwoordt je de vragen in ‘Opdracht’. Hier krijg je 10 minuten voor.
De rest van de tijd werk je samen met twee klasgenoten. Jullie bekijken een van de vier videofragmenten. Elk fragment is een deel van een interview met een man die tijdens de razzia in november 1944 is opgepakt.
Aan de hand van het videofragment achterhalen jullie de reisroute en het soort vervoer waarmee de man die in het fragment aan het woord komt naar zijn eindbestemming reisde. Die teken je in op de bijgeleverde kaarten.
Gebruik voor het tekenen van deze route een kleurpotlood.
Weet je in het fragment genoemde plaatsen niet te liggen, gebruik dan Google Maps of de Bosatlas om die plaatsen op te zoeken.
Geef zo nauwkeurig mogelijk aan:
- De loop van gebruikte spoorwegen
- De loop van gebruikte vaarwegen
- De plaatsen waarlangs gereisd werd
- De namen van plaatsen en vaarwegen
- Een goede legenda voor beide kaarten samen.
Geef daarnaast een verklaring voor vreemde omwegen. Zoek hiervoor op internet. Vermeld de bronnen die je hebt gebruikt om die verklaring te onderbouwen.
Loopt de route over de Duitse grens, dan stop je de route aan de grens op de kaart van Nederland, zoek je het overeenkomstige punt op de kaart van Duitsland en vervolg je de route daar met dezelfde kleur potlood.
Als je op die manier de route van de weggevoerde man hebt uitgetekend, raadpleeg dan een reisplanner om na te gaan hoe je dezelfde reis nu kunt maken en met welke vervoermiddelen.
Teken die nieuwe reisroute op je kaarten met een ander kleur potlood. Lever je kaarten met legenda, je tekst met de toelichting op de kaarten en je de verklaring voor “rare” routes in bij je leerkracht.
Ten slotte houdt je leerkrach een korte nabespreking van het werk dat jullie hebben ingeleverd.
Met deze razzia proberen de Duitsers een dubbel doel te bereiken. Ten eerste hebben ze een schreeuwend tekort aan arbeidskrachten in Duitsland zelf doordat alle Duitse mannen die er maar enigszins toe in staat zijn in het leger zitten. De industrie, het transport en het bouwen van verdedigingswerken tegen de oprukkende geallieerden moet draaiende gehouden worden door buitenlandse arbeidskrachten.
Op de tweede plaats vermindert door het afvoeren van deze mannen uit het Westen van Nederland het aantal mogelijke collaborateurs die de geallieerden bij een verdere invasie zouden kunnen helpen.
Door de onafgebroken bombardementen is de infrastructuur in Duitsland en in mindere mate in Nederland zwaar beschadigd. Het vervoer van de Rotterdamse mannen naar de plekken waar ze moeten gaan werken ging dan ook anders dan je nu zou verwachten. Er moest flink geïmproviseerd worden.
Daar kunnen de geïnterviewden wel over meepraten, zoals je merkt als je de videofragmenten bekijkt.
Deze les is gebaseerd op de site “Reis van de Razzia” die aangesloten is bij het erfgoedproject Tweede Wereldoorlog van het ministerie van VWS.
De foto’s zijn afkomstig van Oorlogsbronnen die betrekking hebben op de Razzia van Rotterdam die op 10 en 11 november 1944 plaatsvond te Rotterdam en Schiedam.
In november 1944 pakten de Duitse bezetters van Nederland in Amsterdam en Rotterdam vele duizenden mannen op tijdens een omgangrijke razzia. Die mannen werden weggevoerd om onder dwang te werken voor Dutsland.
Waarom vond juist toen die razzia laats? En waarom was het soms moeilijk om die dwangarbeiders naar de beoogde werkplekken te brengen?
Dat zoeken de leerlingen in deze les uit aan de hand van interviews met vier van die mannen.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit. Eerst laat u alle leerlingen individueel ‘Bron: de razzia van november 194 lezen en de vragen beantwoorden over deze tekst. Ruim hiervoor 10 minuten in.
Daarna deelt u de klas in drietallen in. U geeft elk drietal een exemplaar van de twee blanco landkaarten in ‘Bron: Blanco kaarten’ en twee kleurpotloden in verschillende kleuren.
Elk drietal kiest een van de vier videofragmenten om te bekijken. Let er wel op dat alle vier de framenten tenminsen éénmaal wordt gekozen. Daar gaan ze de rest van de lestijd mee werken.
Aan de hand van het gekozen fragment tekent ieder drietal de route uit die de man die in het fragment aan het woord komt, heeft gevolgd van zijn woonplaats tot de plek waar hij voor de Duitsers dwangarbeid moest verrichten. Daarbij geven de leerlingen zo precies mogelijk aan:
- Langs welke plaatsen de route voerde. Die route tekenen ze op de kaarten in met een potlood.
- welke stukken van de route werden afgelegd met welk soort vervoer;
- waar langs de route noodgedwongen een omweg moest worden gemaakt en waarom,
- hoe de route nu kan worden afgelegd en met welke soorten vervoer. Die route tekenen de leerlingen met behulp van een reisplanner met een ander kleur potlood op de kaarten in.
Het is de bedoeling dat de leerlingen voor beide kaarten samen een legenda maken.
Als iedereen klaar is, kijkt u de landkaarten na.
Daarna bespreekt u kort de ingeleverde landkaarten. Met name gaat samen met de leerlingen na waarom het reizen van Rotterdam naar Duitsland nu anders gaat, en vooral, makkelijker en sneller kan dan in november 1944.
Uitwerking
De inhoud van deze les sluit aan bij de thema’s Tweede Wereldoorlog en verkeer en vervoer en geeft een beeld van de problemen die het transporteren van grote hoeveelheden mensen opleveren in een transportnetwerk waarbij de helft van het netwerk in vijandige handen is gevallen en het overige deel zwaar heeft te lijden onder bombardementen.
- 4 routes
- Route 1: Rotterdam, Waddinxveen, Utrecht, Scherpenzeel, Ede, Arnhem, Oosterbeek
- Route 2: Rotterdam, via Lek en Amsterdam-Rijnkanaal naar Amsterdam, over het IJsselmeer naar Kampen, via Drenthe naar Groningen, Winschoten, Emden.
- Route 3: Rotterdam, Delft, Haarlem, Hilversum, Zwolle, Oldenzaal, Köln, Wuppertal (en eventueel Obladen, staat echter niet op de kaarten vermeld)
- Route 4: Rotterdam, via lek en Amsterdam-Rijnkanaal naar Amsterdam, Over het IJsselmeer naar Kampen, Oldenzaal, Osnabrück, Hannover, Harz
- Op de kaart van Nederland de volgende plaatsen en waterwegen: Amsterdam, Amsterdam-Rijnkanaal, Arnhem, Delft, Ede, Groningen, Haarlem, Hilversum, Kampen, Lek, Oldenzaal, Oosterbeek, Rotterdam, Scherpenzeel, Utrecht, Waddinxveen, Winschoten, IJsselmeer, Zwolle.
- Op de kaart van Duitsland de volgende plaatsen: Emden, Hannover, Harz, Köln, Osnabrück, Wuppertal
Eindtermen voor HAVO
Domein B: Wereld
Subdomein B2: Samenhangen en verschillen in de wereld
4. De kandidaat kan ten aanzien van samenhangen en verschillen in de wereld:
4 b. Het proces van mondialisering beschrijven, herkennen en in hoofdlijnen verklaren. Het betreft:
4b 1. Economische en (sociaal-)culturele mondialisering
In dit verband kan de kandidaat: Het proces van mondialisering/globalisering in economisch en (sociaal-)cultureel opzicht beschrijven en verklaren.
Domein E: Leefomgeving
Subdomein E1: Nationale en regionale vraagstukken
11b. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over
11b 1. actuele ruimtelijke en sociaaleconomische vraagstukken van stedelijke gebieden in Nederland In dit verband kan de kandidaat:
- Stedelijke vraagstukken analyseren en beoordelen, in het bijzonder rond de stedelijke economie
Eindtermen voor VWO
Domein B: Wereld
Subdomein B1: Samenhang en verscheidenheid in de wereld
3. De kandidaat kan ten aanzien van samenhang en verscheidenheid in de wereld:
3a. de begrippen ‘mondialisering’ en ‘tijdruimtecompressie’ in onderling verband en vanuit een geografisch perspectief analyseren;
Het betreft: De economische, politieke en culturele dimensies van globalisering
In dit verband kan de kandidaat: Aan het proces van mondialisering/globalisering economische, culturele en politieke dimensies onderscheiden en aangeven hoe deze dimensies elkaar beïnvloeden.
Domein E: Leefomgeving
Subdomein E1: Nationale en regionale vraagstukken
9. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over:
9b. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over actuele ruimtelijke en sociaaleconomische vraagstukken van stedelijke gebieden in Nederland
Het betreft:
9b.1. vraagstukken van stedelijke ontwikkeling op het niveau van de Randstad en haar invloedssfeer
In dit verband kan de kandidaat:
- Aangeven dat de Randstad concurreert met andere stedelijke gebieden in Europa waar het gaat om het aantrekken van bedrijven, instellingen en bewoners.
- Aangeven dat er een globale ontwikkeling is van demografische krimp in plattelandsgebieden en concentratie van mensen, bedrijven en diensten in de Randstad.
- Het beleid van de overheid ten aanzien van de ruimtelijke vraagstukken in de Randstad beschrijven en kritisch beoordelen.
- De leerlingen hebben gezien wat de Arbeitseinsatz is en wie voor inzet in de Arbeitseinsatz konden worden opgepakt tijden de Duitse bezetting van Nederland.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom er in november 1944 in Duitsland grote behoefte was aan nieuwe arbeidskrachten die in de Arbeitseinsatz konden worden ingezet.
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Duitsland tot november 1944 het reizen voor personen moeilijker heeft gemaakt.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom het nu veel makkelijker is dan in november 1944 om de routes te bereizen die de vier geïnterviewden in de les hadden gevolgd op weg naar hun werkplek in Duitsland en daarbij het begrip tijd-ruimtecompressie gebruiken.
De opdracht is goed gemaakt als;
- de landkaarten overzichtelijk zijn.
- de legenda bij deze kaarten goed aangeeft wat die kaarten precies weergeven, dus wat je ervan kunt leren.
- de teksten bij de kaarten beknopt en helder zijn.