Op 9 november 1939 was de Tweede Wereldoorlog al begonnen, maar was Nederland er niet bij betrokken, want Nederland was neutraal. Nederland hoopte het te blijven tot de oorlog voorbij was, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op die dag vond echter in Venlo een incident plaats bij café Backus waardoor Nederland wel degelijk betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog, met alle ellende van bezetting, onderdrukking en terreur van dien. Hoe zit dat precies in elkaar en waarom ondervond ook Groot-Brittannië groot nadeel van dit incident? Het is aan jullie om dat uit te zoeken.
Eerst ga je onderzoeken wat er precies gebeurde in Venlo op 9 november 1939. Dat doe je aan de hand van de volgende vragen:
- Op 9 november 1939 was in café Backus in Venlo een ontmoeting gepland. Wie zouden eraan meedoen?
- Wat wilden ze ermee bereiken?
- Wat gebeurde er tijdens de ontmoeting?
- Wat voor gevolg had dit incident voor Nederland?
- Wat voor gevolg had dit incident voor de Britse geheime dienst, voor zover die actief was in Nederland?
- Welke sporen van herinnering aan dit incident zijn er in Venlo nog te vinden?
Daarna zoeken jullie uit wat zeven andere plekken behalve Venlo te maken hebben gehad met het incident. Je krijgt een van die steden toegewezen en zoekt uit op wat voor manier die stad te maken heeft gehad met het Venlo-incident. Daar schrijf je een pagina over dat deel uit gaat maken van het gedenkboek “Stedentrip Venlo-incident”.
Voor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd.
Het eerste deel van de opdracht doe je alleen. Daar krijg je een uur de tijd voor. Het tweede deel van de opdracht doe je samen met enkele klasgenoten. Ook hier krijg je een uur de tijd voor.
Aan de slag
Kijk en luister naar de drie videofragmenten en beantwoord de vragen bij het eerste deel van de opdracht. Doe dat nauwgezet, want de informatie die je voor het beantwoorden van de vragen nodig hebt, zal van pas komen bij het uitvoeren van het tweede deel van de opdracht.
Je wordt door je leerkracht ingedeeld in een groep en die krijgt een van de volgende plekken toegewezen:
- Den Haag
- München
- Düsseldorf
- Berlijn
- Sachsenhausen
- Dachau
- Niederdorf
- Zoek uit wat deze plek te maken heeft gehad met het Venlo-incident en raadpleeg hiervoor in ieder geval de bron 'Extra informatie'. Je mag daarnaast ook verder zoeken naar informatie op internet voor je pagina.
- Schrijf er je pagina van het gedenkboek Stedentrip Venlo-incident over en neem in de titel van de pagina de naam van de plek op en het rangnummer van de stad. Het rangnummer wordt namelijk het paginanummer van de bladzijde in het boek.
- Zoek er een afbeelding van de plek bij die je tekst ondersteunt.
- Geef de pagina aan je leerkracht. Die bundelt de pagina’s in het gedenkboek.
Je kijkt nu naar een fragment uit de documentaire 'Het Venlo-incident, 70 jaar na dato' dat in 2009 gemaakt werd en op 9 november van dat jaar door de omroep werd uitgezonden op 28 februari 2010. Hierin wordt verteld wie er deelnamen aan het overleg in Venlo en wat ze ermee wilden bereiken.
Dit is een fragment uit dezelfde documentaire waarin wordt verteld hoe de drie Britten en de Nederlander die aan de ontmoeting deelnamen, met geweld werden ontvoerd naar Duitsland.
Dit is een fragment uit dezelfde documentaire waarin uit de doeken werd gedaan wat het verband was tussen de ontvoering in Venlo en de Duitse inval in Nederland op 10 mei 1940, en wat voor spoor van herinnering aan dit incident er te vinden is in Venlo.
Bekijk onderstaande externe bronnen:
- Nederlandstalige webpagina https://nl.wikipedia.org/wiki/Venlo-incident over dit incident op Wikipedia.
- Venlo incident, de paragrafen 2, 6, 8, 9 en 10 van de Engelstalige webpagina https://en.wikipedia.org/wiki/Venlo_Incident over dit incident.
-
Raadpleeg ook eens de bron uit 2019 ‘Venlo-incident precies 80 jaar geleden’ op https://omroepvenlo.nl/nieuws/artikel/venlo-incident-precies-80-jaar-geleden.
Een nagespeeld reconstructie van 1948
9 November 1939. De Tweede Wereldoorlog was al twee maanden aan de gang, maar Nederland deed er niet aan mee. Want Nederland was neutraal. In een café in Venlo, een plaats vlakbij de Duitse grens hadden twee Britse geheime agenten, Richard Stevens en Sigismund Payne Best een ontmoeting met enkele Duitsers.
De geheime agenten dachten dat de Duitsers lid waren van de Duitse ondergrondse die verzet pleegde tegen het bewind van Hitler, de leider van Duitsland. In werkelijkheid waren het leden van een Sonderkommando van de SS. Die ontvoerden de Britse geheime agenten en brachten hen de grens over en naar de Duitse stad Düsseldorf. Ook de Nederlandse luitenant Klop, die aan de ontmoeting meedeed, werd door de leden van de SS-Sonderkommando meegevoerd. Hij raakte gewond bij de schietpartij waar de ontvoering mee gepaard ging en overleed daarna. Deze ontvoering staat nu bekend als het Venlo-incident.
Een nagespeelde reconstructie van 1948
Omdat er bij dit incident ook een Nederlander betrokken was, luitenant Klop namelijk, greep Hitler het incident aan om te beweren dat Nederland zijn neutraliteit geschonden had, Nederland de oorlog te verklaren en Duitse troepen Nederland in te sturen om Nederland te bezetten. In zijn oorlogsverklaring aan Nederland noemde Hitler het voorval in Venlo.
Over het Venlo-incident heeft de Stichting Omroep Venlo in 2009 een documentaire gemaakt. Hierin wordt uiteengezet wat de Britse geheime agenten precies te zoeken hadden in Venlo, waarom de ontmoeting voor hen heel anders liep dan ze zich hadden voorgesteld en wat voor verstrekkend gevolg het incident had voor Nederland.
Op 9 november 1939 was de Tweede Wereldoorlog in Europa al ruim twee maanden aan de gang. In Nederland was er nog weinig van te merken want Nederland was er vanwege haar neutraliteit op geen enkele wijze bij betrokken. Maar op die dag vond in een café een ontmoeting plaats tussen enkele Nederlanders, Duitsers en Britten die er mede toe bijdroeg dat Nederland op 10 mei 1940 wel degelijk bij de oorlog betrokken raakte. Met alle gevolgen van dien. De ontmoeting raakte later bekend als het Venlo-incident.
Hoe dat in elkaar zit, ontdekken leerlingen in deze les.
Plan van aanpak
Voor de opdracht in de les trekt u 2 uur uit.
Gedurende het eerst uur laat u de leerlingen individueel de videofragmenten bekjken en de informatie raadplegen via ‘Bron: extra informatie’.
Het tweede uur ruimt u in voor werk in groepen. Elke groep maakt een pagina voor een gedenkboekje over het Venlo-incident of een aflevering van een podcastserie, als hiervoor geschikte apparatuur beschikbaar is over dit incident. Zaak is wel dat alle groepen een pagina of een podcast maken om te komen tot een eindproduct waarvan alle delen op dezelfde manier gemaakt zijn..
U deelt de klas in zeven groepen in. Iedere groep kiest één van de volgende steden uit die iets te maken hebben gehad met het Venlo-incident. Dat zijn:
- Den Haag
- München
- Düsseldorf
- Berlijn
- Sachsenhausen
- Dachau
- Niederdorf
De rangnummers van de steden zijn belangrijk want dat worden ook de paginanummers van het gedenkboekje over het incident dat de leerlingen over dit incident maken of de afleveringnummers van de podcasts. Ook is het essentieel dat iedere stad aan bod komt.
Iedere groep zoekt uit wat de stad die hij gekozen heeft, te maken heeft gehad met het incident. Dat doen ze aan de hand van de vragen in ‘Opdracht’.
Over de resultaten van Van dat onderzoek maakt iedere groep een pagina van het boekje of een podcast. Als iedereen klaar is, kijkt u de pagina’s of podcast na en bundelt ze tot het eindproduct.
Uitwerking
Aan de bijeenkomst in café Backus aan de Herungerberg in Venlo deden de volgende personen mee:
- Twee geheime agenten van de Britse geheime dienst Secret Intelligence Service SIS. Dat waren Payne Best en Stevens. Ook doet mee de Nederlandse luitenant Klop die werkte voor de Nederlandse militaire geheime dienst. Ze werden door chauffeur Lemmers van Den Haag naar café Backus in Venlo gebracht.
- Leden van de SS en Schellenberg, een medewerker van de Sicherheitsdienst, de Duitse geheime dienst.
De geheime agenten wilden contacten maken met leden van de Duitse ondergrondse die verzet wilden plegen tegen het bewind van Hitler.
De SS-‘ers wilden de geheime agenten inrekenen en op die manier meer informatie vergaren over de SIS en diens activiteiten. Ze kregen van Hitler en Himmler het bevel om dat te doen, omdat die geloofden dat de SIS achter een mislukte aanslag had gezeten die een dag eerder op Hitler was gepleegd.
De ontvoering vond volgens plan plaats. Klop raakte daarij zwaargewond. Stevens, Payne Best, Lemmers en Knop werden naar Düsseldorf gebracht. Daar werden Payne Best en Stevens verhoord. Daardoor wist de Gestapo (geheime politie in Duitsland) veel informatie te verkrijgen over Britse geheime agenten in West-Europa. Klop werd in een ziekenhuis opgenomen en overleed aldaar.
Lemmers werd in oktober 1940 vrijgelaten. Payne Best en Stevens werden gevangen gehouden in het concentratiekamp bij Sachsenhausen en daarna in het concentratiekamp bij Dachau. Ze kwamen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog vrij.
Het Venlo-incident had twee gevolgen:
- Door de ontvoering en ondervraging van de twee Britse geheime agenten werd de SIS in West-Europa een gevoelige slag toegebracht en wel op twee manieren: Vele medewerkers van de SIS werden opgepakt. Ook kwam door dit incident in de openbaarheid dat er SIS-agenten in Nederland actief waren en daarbij geholpen werden door collega’s van de Nederlandse militaire geheime dienst. Na het incident werd men bij de SIS terughoudender bij het benaderen van Duitsers om aan informatie te komen.
- Hitler vond dat Nederland zijn neutraliteit geschonden had omdat een Nederlander, Dirk Klop bij het Venlo-incident betrokken was. Om die reden verklaarde hij op 10 mei 1940 Nederland de oorlog, viel hij Nederland op diezelfde dag binnen en bezette het.
Sporen van het Venlo-incident zijn het café Backus aan de Herungerberg en drie namen van straten op de Herungerberg die aan het incident herinneren.
Door het Venlo-incident en de nasleep ervan werden de volgende plekken in Europa met Venlo verbonden:
- Den Haag, de standplaats van de twee Britse geheime agenten
- München, waar op 8 november 1939 in de Bürgerbraukeller een mislukte aanslag plaatsvond. Hitler gaf de twee geheime agenten van de SIS en de Duitser Georg Elser hiervan de schuld. Alleen Elsner had de aanslag gepleegd, de twee geheime agenten hadden er niets mee te maken.
- Düsseldorf, de stad waar de Britse geheime agenten werden verhoord. Daar overleed luitenant Klop aan de verwondingen die hij tijdens de ontvoering opliep.
- Berlijn, waar de Britse geheime agenten verder werden ondervraagd
- Sachsenhausen, het concentratiekamp waar de Britse geheime agenten gevangen werden gehouden.
- Dachau, het concentratiekamp waar de Britse geheime agenten gevangen werden gehouden.
- Niederdorf, de plaats waar de twee geheime agenten op 24 april 1945 naartoe werden gebracht. Op 4 mei van dat jaar werden ze bevrijd door Amerikaanse militairen die vochten in Oostenrijk.
Eindtermen aardrijkskunde
Eindtermen voor HAVO:
Domein A: Vaardigheden
Subdomein A1: Geografische benadering
1. De kandidaat kan de geografische benadering adequaat hanteren. Hij kan in dit verband:
a. geografische informatie selecteren, verwerken en weergeven;
b. geografische vragen herkennen en zelf formuleren;
c. de geografische werkwijzen toepassen bij het formuleren en beantwoorden van geografische vragen. geografische werkwijzen toepassen bij het formuleren en beantwoorden van geografische vragen.
Eindtermen voor VWO:
Domein A1: Vaardigheden
Subdomein A1: Geografische benadering
1. De kandidaat kan de geografische benadering adequaat hanteren. Hij kan in dit verband:
a. geografische informatie selecteren, verwerken en weergeven;
b. geografische vragen herkennen en zelf formuleren;
c. de geografische werkwijzen toepassen bij het formuleren en beantwoorden van geografische vragen. geografische werkwijzen toepassen bij het formuleren en beantwoorden van geografische vragen.
Eindtermen geschiedenis
Eindtermen voor HAVO
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
tijdvak 9: tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) / eerste helft 20e eeuw;
Domein B: Oriëntatiekennis 8
De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2: - de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
Voor tijdvak 9 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
40. het voeren van twee wereldoorlogen”
Eindtermen voor VWO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 9: tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) / eerste helft 20e eeuw;
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
- uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
Voor tijdvak 9 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
40. het voeren van twee wereldoorlogen.
- De leerlingen hebben gezien wie er bijeenkwamen in Venlo op 9 november 1939.
- De leerlingen kunnen uitleggen wat de deelnemers met deze ontmoeting wilden bereiken.
- De leerlingen hebben gezien wat er is gebeurd met de Nederlandse en Britse deelnemers en kunnen dus uitleggen welke gevolgen het Venlo-incident voor hen had.
- De leerlingen hebben gezien waarom Hitler de ontmoeting in Venlo aangreep om Nederland te beschuldigen van het schenden van haar neutraliteit.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom deze vermeende schending van de neutraliteit mede aanleiding was voor Hitler om in mei 1940 Nederland de oorlog te verklaren en te veroveren.
- De leerlingen hebben gezien wat voor gevolg het incident in Venlo heeft gehad voor de Britse geheime dienst SIS.
- De leerlingen kunnen plekken in Europa die te maken hebben met het Venlo-incident op een landkaart aanwijzen en een verband leggen tussen deze plekken en de aanloop, de toedracht en de nasleep van het Venlo-incident.
De opdracht is goed gemaakt als:
- de informatie op de pagina’s van het gedenkboekje of de afleveringen van de podcastserie overeen stemt met wat de bronnen in de les over het incident vertellen;
- de podcasts niet langer dan 3 minuten zijn, want de aandacht van de kijker en luisteraar verslapt gaandeweg bij het beluisteren van dit soort documenten, en
- tekst en beeld in het eindproduct elkaar goed aanvullen.