Bij het voeren van oorlog speelt het voeren van propaganda altijd een belangrijke rol dat was niet anders tijdens de Duitse bezetting van Nederland.
Toen bood Radio Oranje op de BBC een belangrijk tegenwicht tegen de constante propaganda van Duitse makelij waarin de waarheid vaak ver te zoeken was. Koningin Wilhelmina sprak op Radio Oranje de burgers regelmatig moed in. Ook de illegale bladen gaven tegengas tegen de Duitse propaganda. Als ze dat niet hadden gedaan, hadden waarschijnlijk nog meer Nederlanders zich aangesloten bij de SS dan de 25.000 die deze beweging tot haar aanhang kon rekenen.
Dat de illegale pers een grote rol speelde in de nieuwsvoorziening, was ook te zien aan de harde manier waarop de Duitse bezetter tegen de illegale pers optrad. Ten slotte was de illegale pers belangrijk omdat het toen vrijwel onmogelijk om vanaf Nederlandse bodem illegale radio-uitzendingen te doen. Wie dat toch probeerde, kon snel worden opgespoord en het zwijgen worden opgelegd.
Hoe Duitse propaganda in elkaar zat, laat het volgende voorbeeld zien, een verhaal over de dood van het Weerbaarheidsafdeling-lid Koot. De Weerbaarheidsafdeling WA bestond uit knokploegen van de NSB. Die oefenden terreur uit tegenover onschuldige Joodse burgers. Leden van deze knokploegen sloegen zonder enige aanleiding mensen in elkaar en stalen goederen uit winkels van Joodse eigenaren. De leden van de WA droegen zwarte uniformen en werden daarom ‘zwarthemden’ genoemd.
Op een gegeven moment stuitte een WA-knokploeg op een groep burgers die de Joodse burgers wilde beschermen. Toen vond er een vechtpartij plaats waarbij Koot zwaar hersenletsel opliep waaraan hij overleed. Hij had geen andere verwondingen opgelopen. Toch deed al snel als onderdeel van de Duitse propaganda het verhaal de ronde dat hij gruwelijk zou zijn verminkt. Joden zouden onder meer zijn neus en oren hebben afgebeten. Hij zou pas zijn overleden toen zijn strottenhoofd was doorgebeten. Koot kreeg de slachtofferrol aangemeten. In het illegale Parool kregen de mensen een ander, op feiten gebaseerd verhaal te lezen over de gebeurtenis.
De versie van het NSB-blad Het Vaderland over het overlijden van Koot
Duitse propaganda kon Nederlanders makkelijk bereiken omdat die via legale kranten werd gevoerd. Men moest wel legale kranten blijven lezen om op de hoogte te blijven van hoe het verstrekken van voedsel via het distributiesysteem werkte. Om aan voedsel te komen, had je een distributiekaart nodig en bonnen. Die bonnen waren beperkt geldig en dat moest je wel precies weten. Als een krant zich niet hield aan de regels van de bezetter, dan werden er hoge boetes opgelegd of mocht de krant niet meer verschijnen. De doorsnee lezer had gelukkig heel goed in de gaten dat zijn krant niet het nieuws mocht brengen zoals de redactie ervan dat zou willen. Ook nam men voorlief dat de kranten dun waren omdat het moeilijk was om aan papier te komen.
Het lezen van een illegaal blad gaf Nederlanders die niet met de nazi’s sympathiseerden vaak weer moed. Tijdens de bezetting was er toch al weinig troost voor de gewone man. De illegale kranten en pamfletten waren vanaf 1943 nog veel belangrijker geworden. In dat jaar hadden de meeste mensen onder dwang van de bezetter hun radio moeten inleveren.
In 1943 nam de oorlog voor Duitsland en zijn bondgenoten een ongunstige wending. Daar wilden de mensen graag over lezen, maar dan wel de échte feiten. Hiervoor was men dus aangewezen op de illegale pers. De oplage van de illegale bladen groeide flink in de laatste bezettingsjaren.
Bronnen
Op http://www.hetillegaleparool.nl is nieuwsbrief no. 3 van 25-2-1941 te vinden met een verhaal over hoe de heer Koot, lid van de Weerbaarheidsafdeling bij een vechtpartij om het leven was gekomen. Dit verhaal is geschreven vanuit het perspectief van verslaggevers van de illegale krant Het Parool en wijkt daardoor sterk af van hoe over dit incident wordt verteld in het artikel ‘De ongeregeldheden te Amsterdam’ in de legale krant Het Vaderland. Dit artikel is te vinden op http://www.delpher.nl/nl/kranten.