De aantrekkingskracht van NSB en SS


houzeemetmussertOp 14 december 1931 werd in Utrecht de Nationaal-Socialistische Beweging NSB opgericht. Qua gedachtegoed was het verwant aan de Nationaal-Socialistische Duitse Arbeiderspartij NDSAP van Adolf Hitler. Tot begin 1936 steeg het aantal leden van de NSB tot 52.000. Daarna daalde het tot 33.000 bij het begin van de Duitse bezetting van Nederland op 10 mei 1940. Tijdens die bezetting steeg het ledental weer tot ruim 100.000. Toen ook voelden steeds meer Nederlanders zich aangetrokken tot de SS (Schutzstaffel - Nederlands: beschermingsafdeling), een Duitse paramilitaire organisatie, geleid door Heinrich Himmler, een topman van de NSDAP en medewerker van Hitler.

 


 

opdrachtHoe is dat te verklaren? Wat was tijdens de Duitse bezetting van Nederland de aantrekkingskracht van NSB en SS en de politieke overtuiging van deze organisaties? En met wat voor argumenten probeerden ze mensen ervan te overtuigen dat ze zich als lid bij hen aan moesten melden?

Dat gaan jullie onderzoeken aan de hand van bronnen waaronder enkele propaganda- en ledenwervingsaffiches die deze organisaties in Nederland verspreidden.
Daarna leggen jullie de link tussen wat je onderzoek heeft opgeleverd en heden ten dage door na te denken over de vraag welke kenmerken van het gedachtegoed van NSB en SS nu nog sommige Nederlanders kunnen aanspreken en welke niet.

 


 

werkinuitvoeringVoor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd. 

Deze opdracht bestaat uit twee delen. Voor beide delen trekken jullie een uur uit. Het eerste deel, bronnenonderzoek, doe je alleen. Het tweede deel met je leerkracht en de hele klas.

Aan de slag
Bronnenstudie

  • Bekijk de video’s van 'Bron: Nationaal-Socialisme' en 'Kind van een NSB'er'.
  • Lees de bronnen 'Propaganda', 'NSB en de jeugd' en 'De vrouw die nadenkt'.
  • Bekijk de bron 'Affiches'.

Schrijf daarbij op:

  1. Redenen waarom sommige Nederlanders bereid waren om zich bij de NSB of de SS of allebei aan te melden;
  2. Redenen die de NSB en de SS gaven waarom je er goed aan deed om je bij hen aan te melden.

Klassikale afronding opdracht

  • Vertel aan de klas wat je onderzoek voor antwoorden op de vragen hierboven heeft opgeleverd.
  • Je houdt met je leerkracht en de andere leerlingen een klassengesprek over de vraag wat er nu wel of juist niet aantrekkelijk zou kunnen zijn aan het gedachtegoed van NSB en SS.

 



Kijk naar het ideeën van het Nationaal-Socialisme in deze YouTube-video:

 



Kijk naar de SchoolTV-video: "Andere Tijden in de Klas, kind van een NSB’er":

De video duurt ruim 15 minuten. Je kunt stoppen met kijken op 05.11 minuten bij het applaus voor Mussert na zijn zin:  "...voor het zijn of niet zijn van het Nederlandse volk."

kindvannsber

 

 


 
verkiezingsprogrammas pvda vvdPropaganda komt van het Latijnse woord “propagare”, dat uitbreiden of voortplanten betekent. Propaganda wordt gemaakt om grote groepen mensen te beïnvloeden door middel van woord, geschrift of beeld. Daarbij prijst men ideeën aan en probeert men aanhangers voor een bepaalde opvatting te winnen. Een voorbeeld hiervan zijn de vele verkiezingsslogans die tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 zijn verspreid zoals “PvdA: Ons plan voor een eerlijker en fatsoenlijker Nederland” en “VVD: Samen aan de slag”. Het is niet hetzelfde als reclame, want reclame is het aanprijzen van een product dat je in de winkel kunt kopen. Een voorbeeld is de reclame voor een wasmiddel.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg het woord propaganda een negatieve lading. In nazi-Duitsland was Joseph Goebbels minister van Openbare Voorlichting en Propaganda. Met zijn ministerie moest hij proberen door middel van grote campagnes het steeds slechter wordende oorlogsnieuws te verhullen. In en na 1943 werd gaandeweg duidelijk dat Duitsland de oorlog zou gaan verliezen. Steeds meer kwam propaganda bij dit ministerie neer op het verspreiden van eenzijdige, onvolledige, verhullende of zelfs leugenachtige informatie.

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland (1940-’45) konden alle partijen in Nederland hun nieuwsberichten en propaganda verspreiden via radio, het belangrijkste nieuwsmedium in die tijd, kranten, affiches en pamfletten. De televisie bestond nog niet. Nadat in mei en juni 1943 iedereen zijn radio moest inleveren, bleven hoofdzakelijk kranten, affiches en pamfletten over als middelen om nieuwsberichten en propaganda te verspreiden.

 



jeugdvooraanVoor het Nationaal-Socialisme waren jongeren een belangrijke doelgroep. Men speelde op handige wijze in op gevoelens die onder jongeren leefden. Ze riepen ouders op om hun kinderen te laten inschrijven bij de Nationale Jeugdstorm waarbij ze verwezen naar de 'bandeloosheid van de moderne jeugd’. De Nationale Jeugdstorm was de jeugdorganisatie van de NSB en de Nederlandse tegenhanger van de Hitlerjugend. Ook richtten ze hun propaganda rechtstreeks op de jongeren.

 

 


 
devrouwdienadenktIn de denkbeelden van de Nationaal-Socialistische Beweging van Mussert speelde de gehuwde vrouw maatschappelijk gezien geen enkele rol. De vrouw moest het huwelijk opvatten als een opdracht. Zij moest één zijn met de man die ze trouwde. Zijn vreugdevolle momenten en moeilijkheden waren ook de hare. Door zich toe te wijden en zich op te offeren bewees de Nederlandse vrouw de gemeenschap een dienst. De Nederlandse moeders moesten hun kinderen opvoeden tot goede “volksgenoten”.

Met deze opvattingen over de rol van de vrouw probeerde de NSB stemmen te werven onder vrouwen tijdens de verkiezingen van 1935, zoals met het affiche hiernaast.

 

 


 

Hieronder vind je een aantal propaganda- en ledenwervingsaffiches van de NSB of Storm, het tijdschrift dat de SS tijdens de Duitse bezetting in Nederland uitgaf.
De eerst middelste affiche is Deens. In het Nederlands staat er: 'Strijd voor Europa's vrijheid en cultuur. Strijd met de gewapende SS'.
De afbeeldingen zijn met toestemming overgenomen van de Beeldbank WOII.

europaisaangetreden strijdvooreuropasvrijheidencultuur liberators
thatwinningsmile eensmetbloedenzweet vrijheidrechtwelvaart
ooknederlandheeftwattevereffen densbstrijdtvoorvrijheid watwiltgijvrijheidofknechtschap
metmussertnaarnieuwnederland beschermtookgijuwvaderland weesdapperwordtstormer

jongerenmetpitmelden zich

 


 
detrossenlosHet verhaal van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname, de Nederlandse Antillen en Nederlands-Indië is vastgelegd in foto’s, affiches en tekeningen. Veel van deze foto’s, affiches en tekeningen zijn bijeengebracht in de nationale WO2-collectie Beeld. Het beeldmateriaal van deze collectie is afkomstig van 31 verschillende instellingen waaronder het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie NIOD, de oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra. De collectie is online te raadplegen via https://beeldbankwo2.nl/nl/.

De collectie bevat ook affiches met propaganda die tijdens de Duitse bezetting in Nederland werden verspreid door de NSB en de SS. Dit materiaal laat zien hoe deze nationaalsocialistische organisaties Nederlanders proberen over te halen om zich bij hen aan te sluiten en waarom sommige Nederlanders zich aangetrokken voelden tot het Nationaal-Socialisme.

 

 


 

Plan van aanpak
De leerlingen maken het eerste deel van de opdracht individueel. Daar geeft u hen een uur de tijd voor.

Voor het tweede, klassikale gedeelte van de opdracht trekt u eveneens een uur uit. Gebruik de eerste 20 minuten van dit uur om de leerlingen te vragen welke antwoorden ze hebben gevonden op de volgende vragen:

  1. Vanwege welke redenen waren sommige Nederlanders bereid om zich bij de NSB of de SS of allebei aan te melden?
  2. Welke redenen voerden de NSB en de SS aan waarom Nederlanders er goed aan deden om zich bij bij deze organisaties aan te melden?

Het resterende deel van het uur gebruikt u voor het klassengesprek. Die voert u aan de hand van die vraag wat van het gedachtegoed van de NSB en de SS mensen nu nog zou aanspreken en wat niet. Vraag ook waarom sommige dingen uit dat gedachtegoed wel of geen aantrekkingskracht hebben op mensen die nu leven.

Uitwerking
Thema’s die in de propaganda van de NSB en de SS zijn verwekt zijn: vaderlandsliefde, trots zijn op het verleden van Nederland, strijd tegen het communisme en het opbouwen van een nieuw Europa.
Redenen die de NSB en de SS aanvoerden om zich aan te melden is (voor de jeugd) om een volwassen en volwaardige burger te worden, om te vechten voor het vaderland.
Beide organisaties speelden in op angst onder Nederlanders voor het communisme en het verlies van vrijheid, het verval van de nationale cultuur en de bedreiging van belangen van de arbeiders. Nederlanders voelden zich aangetrokken tot deze organisaties omdat ze er behoefte aan hadden om zich bij een groep aan te sluiten en zich er sterk mee te identificeren, onder meer door het dragen van kleding waaraan je leden van de groep makkelijk kunt herkenen. Bij de NSB was dat een zwart hemd.

Eindexamentermen HAVO/VWO Maatschappijleer
Subdomein A1: Informatievaardigheden
1 De kandidaat kan:
- voor een vraag bruikbaor bronnenmateriaal verwerven en er gegevens uit selecteren;
- (verworven) informatie verwerken o.a. met behulp van ICT en daaruit beredeneerde conclusies trekken;
- een stelling, zowel mondeling als schriftelijk, nuanceren, verdedigen en en bestrijden en daarbij gebruik maken van argumentatievaardigheden.

Subdomein A2: Benaderingswijzen
2 De kandidaat kan concreet maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelingen analyseren en daarbij:
- aannemelijk maken wat de relatie is tussen het vraagstuk/probleem en de rechtsstaat, parlementaire democratie, verzorgingsstaat en pluriforme samenleving;
- beargumenteren of door het vraagstuk/probleem belangrijke waarden van de rechtsstaat, parlementaire democratie, verzorgingsstaat en pluriforme samenleving in het geding zijn;
- beschrijven wat de relatie is tussen het maatschappelijk vraagstuk/probleem en sociale ongelijkheid in de samenleving.

 


 

  • De leerlingen kunnen omschrijven wat propaganda is.
  • De leerlingen kunnen uitleggen wat de NSB en de SS zijn.
  • De leerlingen kunnen enkele hoofdpunten benoemen uit het Nationaal-Socialisme, de politieke overtuiging van de NSB en de SS.
  • De leerlingen kunnen enkele redenen noemen die de NSB en de SS tijdens de Duitse bezetting van Nederland aanvoerden waarom Nederlanders zich bij hen zouden moeten aansluiten.
  • De leerlingen kunnen enkele redenen noemen waarom sommige Nederlanders zich tijdens de Duitse bezetting van Nederland aangetrokken voelden tot het Nationaal-Socialisme.
  • De leerlingen hebben een met argumenten gefundeerde mening gevormd over de vraag wat van het Nationaal-Socialistische gedachtegoed nog steeds aantrekkelijk kan zijn voor mensen in Nederland en wat niet.

 


 

  • Is het klassengesprek goed gevoerd.
  • Hebben alle leerlingen de kans gehad om hun mening te geven en toe te lichten?
  • Berusten de meningen die leerlingen verwoorden op argumenten die correct zijn?

 

verwante lessen

Login Form