Wat er in de wereld om ons heen gebeurt heeft een grote invloed op ons dagelijks leven. Mensen komen vanuit de hele wereld naar hier en brengen hun gewoonten, opvattingen en religies mee. Nationale identiteiten staan onder druk. Handel is wereldomspannend, net als nieuwsvoorziening en milieuvraagstukken.
Er zijn mensen die zich hiervoor afsluiten om hun identiteit te beschermen en nog alleen met andere mensen contact zoeken die net zo denken over de wereld als zijzelf. Andere mensen hechten niet alleen aan hun eigen identiteit maar zoeken bewust andere ervaringen op dan waarmee ze vertrouwd zijn en hebben contacten met mensen die een andere belevingswereld hebben dan zijzelf. Die staan meer open voor de behoeften en noden van anderen, dichtbij in eigen kring of juist veraf.
Waar herken je deze mensen aan? Wanneer kun je zo iemand een wereldburger noemen?
Onderzoek dat aan de hand van de bronnen in de les om zelf antwoord op deze vragen te vinden.
Daarna maken jullie een cursus ‘Wereldburgerschap’ voor middelbare scholieren. Doe dat in de vorm van een boekje.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Lees eerst in je eentje de brontekst ‘Wat doen de VN?’. Daar krijg je 5 minuten de tijd voor.
De rest van de tijd besteed je samen met je klasgenoten aan het in elkaar zetten van de cursus ‘Wereldburgerschap’. De informatie die je hiervoor nodig hebt, vind je in de andere bronnen van de les.
Maak dan zes groepen. Elke groep kiest een van de volgende hoofdstukken van de cursus uit om te maken:
- Globalisering, hoe dat ons leven en ons beeld van de wereld laat veranderen.
- Toetsen van informatie aan de hand van bronnen, bijvoorbeeld kranten die hetzelfde onderwerp met hun eigen politieke of levensbeschouwelijke invalshoeken behandelen;
- Feitelijke juiste en objectieve informatie, hoe die te vinden en te herkennen op sociale platforms en andere internetbronnen.
- Van hoever komt het nieuws? Onderscheid maken tussen nieuwsbronnen aan de hand van hoeveel aandacht ze geven aan lokaal, nationaal en aan internationaal nieuws.
- Een wereldburger in beeld. Beschrijving van een voorbeeld van een wereldburger (ga de uitdaging aan om iemand als voorbeeld te nemen die niet in bronnen in de les wordt genoemd), en
- Ben je al een wereldburger? Een toets met vragen die de gebruiker van de cursus helpt nagaan in hoeverre hij of zij al een wereldburger is.
Als iedereen klaar is, kijkt de leerkracht de bijdragen aan de cursus na en voegt ze aaneen tot het eindproduct.
Prins Claus
Prins Claus (foto rechts) heeft ooit gezegd: “Ik weet niet hoe het is Nederlander te zijn. Ik heb verschillende loyaliteiten en ik ben wereldburger en Europeaan en Nederlander.” Prins Claus was oprecht betrokken bij vraagstukken van armoede in de wereld en tegelijkertijd was hij een Nederlander, geboren in Duitsland.
Erasmus
De filosoof, humanist en theoloog Erasmus (ca 1469-1536) beschouwde zich als wereldburger. Zijn motto was: “Heel de wereld is mijn vaderland.”
Een uitspraak van hem uit zijn boek ‘Lof der Zotheid’ luidt: “Ik wil een wereldburger zijn en iedereen toebehoren, of nog liever: ik wil een niet-burger zijn”.
Socrates
Socrates, de Griekse wijsgeer (ca 470 v. Chr.-399 v. Chr.) deed hierover de volgende uitspraak: “Ik ben Athener noch Griek, ik ben een burger van de wereld”.
“Voor mij betekent wereldburgerschap: betrokken zijn bij de wereld. Dat je beseft waar je verantwoordelijk voor bent en dat je die verantwoordelijkheid ook néémt. Dus dat burgers in westerse landen bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn voor waar hun producten gemaakt worden, voor de problemen die de productie voor de lokale bevolking opleveren én voor het oplossen van eventuele problemen in arbeidsomstandigheden en milieuschade.”
Karin Tolsma, docente Engels en Global perspectives
- Een wereldburger is er zich van bewust dat de wereld groter is dan de grenzen van zijn land.
- Een wereldburger beseft dat zijn leven verbonden is met het leven van mensen in andere landen.
- Een wereldburger heeft respect voor mensen uit andere delen van de wereld.
- Een wereldburger heeft begrip van de situatie van burgers uit andere, vaak armere landen en handelt daar ook naar.
- Een wereldburger vindt het belangrijk om veel te weten over de wereld om hem heen.
Wereldburgervlag
Globalisering, ook wel mondialisering genoemd, maakt de wereld steeds ingewikkelder. Culturele, politieke en economische grenzen vervagen. Migratie maakt de bevolking steeds gevarieerder van samenstelling. De kracht van nationale staten neemt af en nationale identiteiten staan onder druk.
Wie deze ontwikkelingen niet begrijpt, loopt het risico zich verloren en bedreigd te voelen - en zich vijandig op te stellen tegen de veranderingen om hem of haar heen. Wie de ontwikkelingen wél volgt en begrijpt, ziet daarentegen de mogelijkheden en kansen die mondialisering met zich meebrengt.
Alleen met dit 'mondiale bewustzijn' is het bovendien mogelijk een oplossing te vinden voor de grote, grensoverschrijdende vraagstukken van deze tijd. Van de ongelijke toegang tot bestaansbronnen als water, tot de bescherming van het milieu, om maar wat te noemen. Dit bewustzijn komt er alleen als mensen beseffen dat alles wat ze als individu en dan vooral als consument van goederen en diensten (zoals vervoer) doen, van invloed is op het dagelijks leven van andere mensen dichtbij en veraf en op het dagelijks leven van toekomstige generaties.
Van mensen die een scherp oog hebben voor grotere verbanden, wordt gezegd dat ze een helikopterblik hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor een werknemer van een groot bedrijf die een goed beeld heeft van hoe het bedrijf in elkaar zit en wie binnen het bedrijf elke besluiten neemt. Als je zo iemand hoort praten, krijg je de indruk dat hij of zij de wereld vanaf grote hoogte heeft bekeken en dingen heeft waargenomen die vanaf de begane grond niet te zien zijn.
In de meest letterlijke zin geldt dat voor mensen die door de ruimte hebben gereisd, meestal in een baan rond de aarde. Wat hen steeds weer is opgevallen is dat de aarde kleurrijk is en door een dun blauw schilletje, de dampkring, is gescheiden van de ruimte, dat er vrijwel nergens iets te zien is van grenzen die mensen hebben getrokken tussen landen en gebieden en dat goed te zien is hoe mensen door hun handelen de aarde vervuilen. Over dat laatste maakte Wubbo Ockels (1946-2014) zich grote zorgen nadat hij in 1985 zelf een ruimtereis had gemaakt, aan boord van het Amerikaanse ruimteveer Challenger.
Kijk naar de YouTube-video ‘Wubbo Ockels: the final speech’:
In 1970 werd de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling NCDO opgericht. Het zette zich in voor wereldburgerschap en de positie van mensen in ontwikkelingslanden. In 2017 beëindigde de NCDO haar werkzaamheden.
De NCDO hanteerde de volgende omschrijving van wereldburgerschap:
- Wereldburgerschap is beseffen dat je, terwijl je in een bepaald land leeft, toch betrokken bent bij de wereld buiten de landsgrenzen.
- Je bent je ervan bewust dat de wereld niet ophoudt bij jouw directe gezichtsveld of bij de grenzen van je land.
- Je toont respect en empathie voor mensen uit andere delen van de wereld, of ze nu hier of daar wonen.
- Je reflecteert op je verbondenheid met wat er buiten de landsgrenzen gebeurt en op wat dat voor jou en anderen betekent.
- Je voorkomt binnensluiten (het opleggen van groepsnormen) en buitensluiten.
- Je bent bereid zelf stappen te nemen om samen te werken aan wederzijds respect, duurzaamheid, eerlijke verdeling van rijkdommen, rechtvaardigheid, vrede en veiligheid.
Naar: ‘Missie en activiteiten van NCDO’ op https://www.ncdo.nl/artikel/missie-van-ncdo.html
Een beetje wereldburger of geen wereldburger
Niet iedereen is even gedreven om zich tot wereldburger te ontwikkelen. Veel studenten willen een tijdje in het buitenland studeren en alle mogelijkheden aangrijpen om zich intercultureel te verrijken. Voor de meeste burgers geldt dit niet: zij zijn helemaal niet zo internationaal ingesteld.
Voor hen speelt hun leven zich af in een straal van tien tot twintig kilometer van hun woonplaats: daar wonen familie en vrienden, daar zijn ze naar school geweest en daar hebben ze werk gevonden. Doordat hun leven zich binnen een kleine cirkel afspeelt, zijn ze vaak geneigd zich conservatief op te stellen. Ze zijn gewend aan de huidige situatie waarin alles z’n gangetje gaat en omdat hun leven een continue aaneenschakeling van voorspelbare en controleerbare gebeurtenissen is geweest, zijn ze niet snel bereid om hun hele levensstijl plots om te gooien. Ze proberen vast te houden aan wat ze kennen en staan argwanend tegenover onbekende zaken van buiten.
Dat wil nog niet zeggen dat ze zich niet voor andere mensen inzetten. Integendeel zelfs. Ze verzorgen hun familieleden en vrienden als die door ziekte of een beperking niet in staat zijn om helemaal voor zichzelf te zorgen. Daarmee doen ze aan mantelzorg.
Ze helpen kinderen bij het maken van hun huiswerk, doen boodschappen voor mensen die vanwege hoge ouderdom, een lichamelijke beperking of ziekte niet naar buiten kunnen of niet naar buiten durven (omdat ze zich dan onveilig voelen). Dat gevoel van onveiligheid is nog toegenomen doordat sinds februari 2020 het besmettelijke coronavirus in Nederland rondgaat, waar vooral mensen op (hoge) leeftijd ernstig ziek van kunnen worden en daaraan dood kunnen gaan.
Echokamers
De mensen die op sociale platforms als Facebook, Twitter en Instagram contact zoeken met andere mensen die net zo denken en voelen als zijzelf, en ook dezelfde interesses hebben, zijn zeker geen wereldburgers te noemen. Ze zoeken en vinden informatiebronnen over internationale ontwikkelingen die hun meningen bevestigen, waardoor de informatie die ze tot zich nemen sterk gekleurd en subjectief is. Een berucht voorbeeld van zo’n bron is QAnon.
Daardoor zijn ze vatbaar voor xenofobie en nationalisme en keren ze zich af van kosmopolitisme en de aanverwante internationale oriëntatie.
Zo worden ze nooit uitgedaagd om hun meningen te toetsen en aan de hand van feitelijk juiste informatie bij te stellen. In plaats daarvan worden ze telkens bevestigd in wat ze al denken en voelen en wordt de groep waar ze deel van uitmaken net een echokamer. Ook creëren ze met hun geestverwanten een van de werkelijkheid losgezongen versie van de wereld waarin ze leven en nemen ze over bepaalde zaken, zoals immigratie en etnische en godsdienstige pluriformiteit, steeds radicalere standpunten in.
Sommige politici spelen in op deze groepsvorming en radicalisering om steun te winnen voor hun denkbeelden en agenda. Vooral als het slecht gaat met de economie, weten deze politici de nationalistische troefkaart snel te vinden. Want waarom moeten ‘onze’ bedrijven internationaal gaan opereren als dat hardwerkende Nederlanders hun baan kost? En waarom moeten de grenzen open, als dat zorgt voor wat ze een tsunami van luie immigranten noemen die hier alleen maar komen voor de uitkeringen?
Ontleend aan een artikel in DEMO 4-2010, het magazine van de Jonge Democraten, aangevuld met actuele informatie.
Toen Ban Ki-moon secretaris-generaal was van de Verenigde Naties (van 2007 tot 2016), noemde hij Nelson Mandela (1918-2013) (foto rechts) hét voorbeeld van een wereldburger. Mandela vertegenwoordigde volgens Ban de hoogste waarden van de VN. Mandela had vanwege zijn politieke activiteiten van 1963 tot 1990 gevangen gezeten, waarvan 18 jaar op Robbeneiland.
De Verenigde Naties zijn opgericht om oorlogen te voorkomen, mensenrechten te borgen, verdraagzaamheid te bevorderen en welvaart wereldwijd te verhogen. Doel en missie van de VN kunnen direct en makkelijk geassocieerd worden met wereldburgerschap. De VN en de hiertoe horende organisaties vinden het belangrijk dat de mensen zich meer als wereldburger gaan gedragen. Kenmerken van dat wereldburgerschap:
- Begrip van de sociale en economische ongelijkheid in de wereld;
- Bereid zijn om iets aan die ongelijkheid te doen;
- Belangstelling tonen voor andere culturen, en voor natuur en milieu. Die zijn bij uitstek de werkterreinen van respectievelijk de Organisatie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap UNESCO en het Milieuprogramma UNEP;
- Streven naar een duurzame levenswijze, toepassing van de mensenrechten en democratie;
- Streven maar vrede en veiligheid in de hele wereld.
Iedereen kent wel een of meer mensen die ‘wereldburger’ worden genoemd. Beroemde voorbeelden hiervan, die ook geschiedenis hebben gemaakt zijn Martin Luther King en Nelson Mandela. De klimaatactiviste Greta Thunberg is een voorbeeld van iemand die vanaf 2018 regelmatig in het nieuws is.
Maar er zijn nog veel meer wereldburgers die het nieuws niet halen; én die zijn soms dichterbij te vinden dan u en uw leerlingen misschien denken. Sterker nog: het is goed mogelijk dat u en minstens enkele van uw leerlingen na deze les beseffen dat ze ook al min of meer een wereldburger zijn.
Deze les gaat er namelijk over waar je een wereldburger aan kunt herkennen.
Plan van aanpak
Voor de les trekt u 1 uur uit.
U laat de leerlingen eerst individueel de brontekst ‘Wat doen de VN?’ lezen. Daar trekt u 5 minuten voor uit.
De rest van de tijd ruimt u in voor het in elkaar zetten, samen met uw leerlingen, van de cursus ‘Wereldburgerschap’ voor middelbare scholieren. Hiervoor gebruiken de leerlingen de informatie uit de andere bronnen van de les.
Daarna vormen de leerlingen zes groepen. Elke groep kiest een van de volgende hoofdstukken van de cursus uit:
- Globalisering, hoe dat ons leven en ons beeld van de wereld laat veranderen.
- Toetsen van informatie aan de hand van bronnen, bijvoorbeeld kranten die hetzelfde onderwerp met hun eigen politieke of levensbeschouwelijke invalshoeken behandelen;
- Feitelijke juiste en objectieve informatie, hoe die te vinden en te herkennen op sociale platforms en andere internetbronnen.
- Van hoever komt het nieuws? Onderscheid maken tussen nieuwsbronnen aan de hand van hoeveel aandacht ze geven aan lokaal, nationaal en aan internationaal nieuws.
- Een wereldburger in beeld. Beschrijving van een voorbeeld van een wereldburger (ga de uitdaging aan om iemand als voorbeeld te nemen die niet in bronnen in de les wordt genoemd), en
- Ben je al een wereldburger? Een toets met vragen die de gebruiker van de cursus helpt nagaan in hoeverre hij of zij al een wereldburger is.
Als iedereen klaar is, kijkt u de bijdragen aan de cursus na en voegt ze aaneen tot het eindproduct.
Uitwerking:
Het boekje ‘Wereldburgerschap’ moet in ieder geval laten zien dat een wereldburger:
- Beseft dat elke handeling van een individu van invloed is op het leven van mensen dichtbij en veraf en op he leven van mensen die in de toekomst op aarde zullen leven:
- Beseft dat handelingen van mensen elders op aarde van invloed zijn op ons leven hier in Nederland;
- Weet hoe alle mensen met elkaar verbonden zijn, bijvoorbeeld bij wat we aan goederen kopen en verkopen, bij wat voor diensten zoals vervoer we gebruiken en bij hoe we met elkaar communiceren met de middelen die hiervoor ter beschikking staan;
- Duidelijk heeft hoe feitelijk juiste en objectieve informatie te herkennen is en waar die te vinden is;
- Bereid is eigen standpunten te toetsen aan nieuwe informatie en aan de hand hiervan die standpunten bij te stellen;
- Respect heeft voor standpunten en de culturele en levensbeschouwelijke achtergrond van andere mensen, hoe verschillend die ook mogen zij van de standpunten en de culturele en levensbeschouwelijke achtergrond van hem- of haarzelf en
- Dat respect ook toont bij communicatie met andere mensen.
Concreet gaat dat onder meer zo: een echte wereldburger:
- Vindt het belangrijk om veel te weten over de wereld om hem heen.
- Volgt via allerlei media het lokale én het wereldnieuws.
- Heeft begrip voor de situatie van burgers uit andere, vaak armere landen.
Eindtermen voor HAVO:
Domein B: Vorming (binnen een specifieke context)
Subdomein B1: Socialisatie
4. De kandidaat kan socialisatie binnen een specifieke context herkennen als een proces waarin cultuuroverdracht en cultuurverwerving plaatsvindt en waarin mensen een eigen identiteit ontwikkelen. Hij kan tevens culturen classificeren op basis van verschillende culturele dimensies.
Subdomein B2: Politieke socialisatie
5. De kandidaat kan voorbeelden van politieke socialisatie herkennen binnen een specifieke context. Hij kan tevens standpunten classificeren op basis van ideologieën en politieke dimensies.
Subdomein B4: Overheidsbeleid en standpunten van politieke partijen
7. De kandidaat kan weergeven op welke manieren de overheid invloed trachtte uit te oefenen op het proces van (politieke) socialisatie. Hij kan tevens afleiden welke opvattingen aanhangers van politieke stromingen hebben over de rol van de overheid binnen een specifieke context.
Domein D: Binding (binnen een specifieke context)
Subdomein D1: Sociale cohesie: mate van binding
14. De kandidaat kan typen bindingen onderscheiden en indelen naar niveaus. Hij kan het verband leggen tussen sociale cohesie en sociale controle en voorbeelden geven van kenmerken van sociale instituties.
Domein E: Verandering (binnen een specifieke context)
Subdomein E2: Veranderingsprocessen staatsvorming, democratisering en globalisering
19. De kandidaat kan beschrijven hoe staatsvorming, democratisering en globalisering worden beschouwd als typerend voor de ontwikkeling van westerse samenlevingen van traditioneel naar modern.
Eindtermen voor VWO:
Domein B: Vorming (binnen een specifieke context)
Subdomein B1: Socialisatie
4. De kandidaat kan ontleden hoe cultuuroverdracht en cultuurverwerving door socialisatie plaatsvinden. Hij kan tevens verbanden beschrijven tussen persoonlijke identiteit en collectieve identiteit en culturen classificeren op basis van verschillende culturele dimensies.
Subdomein B2: Politieke socialisatie
5. De kandidaat kan beredeneren of er in een gegeven situatie sprake is van politieke socialisatie. Hij kan tevens standpunten classificeren op basis van ideologieën en politieke dimensies.
Subdomein B3: Visies vanuit paradigma’s op socialisatie en politieke socialisatie
6. De kandidaat kan verschillende visies op socialisatie en politieke socialisatie vanuit drie sociaalwetenschappelijke paradigma’s onderscheiden.
Domein D: Binding (binnen een specifieke context)
Subdomein D1: Sociale cohesie: mate van binding
14. De kandidaat kan onderscheiden welke indicatoren van sociale cohesie, wetenschappers vanuit verschillende paradigma’s onderzoeken.
Subdomein D4: Voorbeeld binnen een specifieke context dat van invloed is op affectieve bindingen in de samenleving
17. De kandidaat kan binnen een specifieke context beredeneren wat de effecten zijn van bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen op de affectieve bindingen in een samenleving.
Subdomein D5: Overheidsbeleid en standpunten van politieke partijen
18. De kandidaat kan overheidsbeleid en standpunten van politieke partijen ten aanzien van een bindingsvraagstuk onderscheiden.
Domein E: Verandering (binnen een specifieke context)
Subdomein E2: Veranderingsprocessen staatsvorming, democratisering en globalisering
20. De kandidaat kan beschrijven hoe staatsvorming, democratisering en globalisering worden beschouwd als typerend voor de ontwikkeling van westerse samenlevingen van traditioneel naar modern.
- De leerlingen kennen de begrippen echokamer (op sociale platforms), globalisering of mondialisering, helikopterblik, radicalisering en wereldburger.
- De leerlingen kunnen enkele kenmerken van een wereldburger opnoemen en beschrijven.
- De leerlingen kunnen aangeven welke van die eigenschappen belangrijk zijn bij de missie en de werkzaamheden van de Verenigde Naties.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun cursusboekje:
- in heldere en correcte taal is geschreven of ingesproken. Dit is belangrijk omdat het hier om lesmateriaal gaat;
- laat zien dat er voldoende rekening is gehouden met de doelgroep voor wie het bedoeld is;
- laat zien dat ze de begrippen vermeld in ‘Leerdoelen’ correct hebben gebruikt en uitgelegd, en
- bij de toets duidelijk maakt wat de gebruiker ervan heeft geleerd over wereldburgerschap.