De Veiligheidsraad is een belangrijk overlegorgaan van de Verenigde Naties. Het is belast met het handhaven van vrede en veiligheid in de wereld. Het werd in het leven geroepen bij de oprichting van de Verenigde Naties in 1945.
Sindsdien is er weinig of niets aan de raad veranderd en functioneert ze nog zoals in 1945 de bedoeling was. En dat terwijl de wereld er heel anders uitziet terwijl je deze les doet dan in 1945.
Daarom is vanaf de jaren ’60 de roep binnen de Verenigde Naties om de Veiligheidsraad te hervormen steeds sterker geworden.
De zaal van de veiligheidsraad in New York
Wat wil men dan allemaal aan de Veiligheidsraad veranderen en waarom? Dat gaan jullie in deze les uitzoeken.
Ga daarbij na:
- Hoe de Veiligheidsraad nu is samengesteld, hoe hij te werk gaat en wat hij allemaal mag en moet doen;
- Wat voor voorstellen er zijn gedaan om de raad op die drie punten te hervormen;
- Wat men wil bereiken met al die voorgestelde hervormingen;
- Welke van die voorstellen je zelf ondersteunt.
Heb je nog een idee voor een hervorming dat je nergens in de bronnen in de les kunt vinden, wat is die hervorming dan en wat wil je met die hervorming bereiken.
Stel een rapport op over hoe jij zelf de Veiligheidsraad wil hervormen opdat die een afspiegeling vormt van de wereld zoals die nu is en naar ieders tevredenheid kan functioneren.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Lees eerst in je eentje de bronnen ‘Samenstelling' en ‘Werkwijze en taken‘. Je krijgt er 15 minuten de tijd voor.
Jullie maken groepen van zes. Elk lid van de groep vertegenwoordigt een werelddeel. De werelddelen zijn:
- Afrika;
- Azië;
- Europa (met Siberië erbij want die hoort bij Rusland);
- Latijns-Amerika (dus bijvoorbeeld ook Mexico);
- Noord-Amerika;
- Oceanië (hier maken onder meer Australië en Nieuw-Zeeland deel van uit);
Samen met je groepsgenoten schrijf je een rapport voor de huidige Secretaris-Generaal van de Verenigd Naties over hoe het volgens jullie allemaal anders moet in de Veiligheidsraad.
In het Handvest van de Verenigde Naties staat dat de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties verantwoordelijk is voor het handhaven van vrede en veiligheid in de wereld.
Bij de oprichting van de raad kregen vijf Geallieerden uit de Tweede Wereldoorlog een permanente zetel: China, Frankrijk, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. In 1991 werd de Sovjet-Unie opgeheven. Toen ging haar permanente zetel naar Rusland. De vijf permanente leden hebben alle kernwapens. De Verenigde Staten hadden al kernwapens vanaf juli 1945, de overige permanente leden wisten daarna zelf kernwapens te maken, China als laatste in 1964.
De overige tien leden worden telkens voor een periode van twee jaar gekozen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hiervoor geldt een verdeelsleutel: vijf Afro-Aziatische staten, twee Latijns-Amerikaanse staten, twee West-Europese staten en één Oost-Europese staat. Elk jaar worden er vijf nieuwe landen gekozen. Nederland was voor het laatst in 2018 lid, maar alleen tijdens dat jaar. Tevoren was de afspraak gemaakt dat Nederland en Italië de zetel met elkaar zouden delen en dat Italië begin 2019 de zetel van Nederland zou overnemen, wat ook gebeurd is.
België was zes keer lid: in 1947-1948, 1955-1956, 1971-1972, 1991-1992, 2007-2008 en 2019-2020.
Nederland was ook zes keer lid: in 1946, 1951-1952, 1965-1966, 1983-1984, 1999-2000 en 2018.
Het voorzitterschap van de raad wisselt elke maand.
Volgens het Handvest moeten alle lidstaten de besluiten van de Veiligheidsraad aanvaarden.
In de Veiligheidsraad worden besluiten resoluties genoemd. Een resolutie is pas aangenomen als tenminste negen van de vijftien leden, waaronder alle vijf permanente leden, vóór hebben gestemd. Deze leden hebben namelijk vetorecht. Als een of meer van hen tegen hebben gestemd, is de resolutie verworpen. De andere leden hebben dat vetorecht niet. Alle vijf de permanente leden hebben ooit gebruik gemaakt van hun vetorecht. Ook is het voorgekomen dat een permanent lid een resolutie niet wilde aannemen, maar ook niet met een veto wilde blokkeren en die zich daarom onthield van stemmen.
De Veiligheidsraad neemt hier unaniem een resolutie aan
De Veiligheidsraad is bevoegd om elk geschil tussen lidstaten van de VN te onderzoeken, hieromtrent niet-bindende maatregelen voor te stellen of bindende maatregelen op te leggen aan de partijen in het geschil. Ook mag de raad bij een geschil sancties treffen tegen partijen in een geschil en besluiten militair geweld te gebruiken om het geschil te helpen oplossen.
De Veiligheidsraad is bevoegd om een vredesmissie op touw te zetten om een geschil tussen lidstaten van de VN te helpen oplossen. Hiertoe wordt een vredesmacht samengesteld met soldaten die door lidstaten van de VN worden geleverd. Die vredesmacht moet de vrede helpen bewaren in een gebied waar een oorlog net is afgelopen of in een gebied waar een oorlog aan de gang is, helpen voorkomen dat die oorlog verder uit de hand loopt. Voor elke vredesmissie bepaalt de Veiligheidsraad het mandaat, d.w.z.: het doel van de missie, de werkwijze die moet worden gevolgd en de middelen die de soldaten tot hun beschikking krijgen voor hun werk.
De Veiligheidsraad kan een aanbeveling doen aan de Algemene Vergadering over toelating, schorsing en uitstoting van leden. De Algemene Vergadering neemt hierover zelf een besluit.
De Veiligheidsraad doet ook een aanbeveling aan de Algemene Vergadering over wie de volgende secretaris-generaal van de Verenigde Naties moet worden. Deze wordt pas benoemd als de Algemene Vergadering met deze aanbeveling heeft ingestemd.
Ten slotte is de Veiligheidsraad samen met de Algemene Vergadering bevoegd om rechters aan te stellen aan het Internationaal Gerechtshof. Een rechter wordt benoemd als zowel in de Veiligheidsraad als in de Algemene Vergadering de meeste leden met de benoeming hebben ingestemd.
Eind 2004 verscheen een rapport waarin secretaris-generaal van de VN Kofi Annan het advies kreeg om de Verenigde Naties ingrijpend te hervormen, en zeker de Veiligheidsraad. Hiervan moet in ieder geval de samenstelling worden veranderd. Dat laatste zou een ingrijpende maatregel zijn, omdat deze raad het enige onderdeel is van de VN, dat kan besluiten tot het gebruik van geweld.
Over de hervorming van de Veiligheidsraad wordt al sinds de jaren ‘60 overlegd. Dat er desondanks in al die jaren niets is veranderd, ligt vooral aan de samenstelling van het orgaan.
De raad heeft vijf permanente leden met vetorecht en tien roulerende leden zonder vetorecht. Dat die tien leden om de paar jaar rouleren, daar heeft iedereen vrede mee. Maar niet iedereen is ingenomen met de rol die de permanente leden met hun vetorecht hebben. Die kunnen immers elk voorstel van de raad blokkeren en zo in feite het beleid van de Verenigde Naties in alle essentiële kwesties bepalen.
In 1945 representeerde de raad de machtsverhoudingen in de wereld zoals die toen waren. Maar toen al was te beargumenteren dat Frankrijk en China hun status als permanent lid alleen maar te danken hadden aan het feit dat het de Verenigde Staten en Engeland toen goed uitkwam dat die twee landen die status kregen. China en Frankrijk waren toen mogendheden van de tweede rang. Frankrijk is dat in 2005 nog steeds, maar China is druk bezig een mogendheid van de eerste rang te worden.
De Chinese president Xi Jinping bezoekt het VN kantoor in Genève in 2017
In 2005 is alleen het permanente lidmaatschap van de Verenigde Staten en van China vanzelfsprekend. Of Rusland dat speciale lidmaatschap waardig is, valt te betwijfelen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn dat in ieder geval niet en zouden eigenlijk verwijderd moeten worden als permanent lid en alleen als roulerend lid, dus af en toe in de raad mogen zitten. Maar omdat hun permanente lidmaatschap een laatste herinnering is aan hun lang vervlogen status als wereldmacht, is het te verwachten dat ze koste wat het kost permanent lid willen blijven. En omdat zij het vetorecht hebben, kunnen zij elke hervorming blokkeren die hen niet bevalt.
De enige mogelijkheid tot verandering is uitbreiding van het aantal permanente leden. Daarbij zou het zeer onverstandig zijn de nieuwe permanente leden ook het vetorecht te geven, want dat zou het vrijwel onmogelijk maken om ergens een besluit over te nemen.
Welke landen zouden als nieuw permanent lid in de raad de wereldorde van nu beter doen weerspiegelen? Te denken valt aan Brazilië, Mexico, Egypte, Nigeria, Zuid-Afrika, India, Indonesië, Duitsland en Japan. Duitsland en Japan passen niet alleen in deze rij omdat het grote mogendheden zijn geworden, maar ook omdat die meer betalen aan de VN dan de huidige permanente leden, met uitzondering van de Verenigde Staten.
Zelfs als de raad wordt uitgebreid – wat overigens niet snel zal gebeuren - blijft het merkwaardig dat Frankrijk en Engeland het vetorecht hebben. Afschaffing van het vetorecht zou echter voor de echte grote mogendheden onaanvaardbaar zijn.
Naar: ‘Veiligheidsraad’, door Maarten van Rossem, in Historisch Nieuwsblad
Tijdens de Koude Oorlog (1947-1989) werd de macht van grote mogendheden vooral gemeten aan de hand van aantallen soldaten, tanks, vliegtuigen, oorlogsschepen en, in het geval van de Sovjet-Unie, de VS en later ook enkele andere landen, aan aantallen atoombommen en middelen (zoals raketten) om die kernwapens naar hun doelwitten te sturen.
Na het einde van de Koude Oorlog wordt de macht van een mogendheid meer gemeten aan de hand van de omvang van zijn Bruto Binnenlands Product, de concurrentiekracht en het innovatief vermogen van zijn bedrijfsleven.
Bovendien wordt de macht van grote mogendheden gemeten naar de mate waarin hun politieke systeem, hun normen en waarden, en cultuur als voorbeelden ter navolging gelden voor andere landen. Zo kregen landen als Brazilië, Japan en Duitsland de statuur van grote mogendheid zonder hun leger flink uit te breiden. Aan de hand van die niet-militaire maatstaven geldt China op economisch gebied steeds meer als gelijkwaardig aan de wereldmogendheid de Verenigde Staten.
Ook groepen van landen treden steeds meer als niet-militaire grote mogendheden op, met name de Europese Unie. De macht van die groepen is gebaseerd op bundeling van hun economische activiteiten en belangen door handels- en andere samenwerkingsverdragen. Een ander voorbeeld hiervan is de Afrikaanse Unie.
De Europese Unie probeert zich ook steeds meer als politieke macht te profileren om een eigen rol in de wereld te spelen naast China, Rusland en de Verenigde Staten. Zie daarvoor voor meer informatie in de Bosatlas 54e en 55e editie de wereldkaart op van de economische samenwerkingsverbanden.
In februari 2022 viel Rusland (permanent lid van de VN) Oekraïne binnen. Andere VN- leden (waaronder de permanente leden Amerika, Groot-Brittannië en Frankrijk en tal van andere (EU-)landen) steunen Oekraïne met het leveren van wapens.Na al die jaren lijkt militaire macht weer doorslaggevend te zijn.
Niet alleen zijn vooral op economisch gebied de machtsverhoudingen in de wereld na 1945 veranderd, ook is het aantal lidstaten van de Verenigde Naties gegroeid van vijftig bij de oprichting ervan tot ruim 190. Dat komt vooral doordat vanaf 1947 steeds meer koloniën van onder meer België, Nederland, Frankrijk, Portugal en het Verenigd Koninkrijk zelfstandig zijn geworden en daardoor konden toetreden tot de Verenigde Naties en dat ook deden. Dat had onder meer tot gevolg dat volkrijke landen als Indonesië, Nigeria en India hun vertegenwoordiging kregen in de Algemene Vergadering en af en toe ook in de Veiligheidsraad.
Op 14 juli 2011 werd het pas onafhankelijk geworden Zuid-Soedan het 193e lid van de VN
Het hoeft dan ook niemand te verbazen dat de idee leeft om de Veiligheidsraad te hervormen om hem meer draagvlak te geven in de wereld zoals die nu is. Men vraagt zich af of:
- het aantal permanente leden ervan omhoog of omlaag moet, of helemaal naar nul;
- het vetorecht van de permanente leden moet worden afgeschaft;
- de Europese Unie en/of andere economische samenwerkingsverbanden van landen elk een zetel in de raad moeten krijgen;
- het aantal leden van de raad groter moet worden, of juist kleiner;
- de zittingsduur van roulerende leden moet worden verlengd of verkort;
- de verdeelsleutel naar regio in de wereld van de bezetting van de zetels moet worden aangepast, en
- de raad er taken bij moet krijgen of juist een of meer van zijn huidige taken moet afstaan.
Een hervorming van de Veiligheidsraad kan alleen worden doorgevoerd na aanpassing van de tekst in het Handvest van de VN. Die aanpassing kan alleen met instemming van ten minste 2/3e van alle lidstaten van de Verenigde Naties en van alle vijf permanente leden van de Veiligheidsraad. Niet alleen moet tenminste 2/3e van de lidstaten tijdens een stemming in de Algemene Vergadering met de voorgestelde hervorming hebben ingestemd, ook moet ten minste 2/3e van alle lidstaten de tekstwijziging in het Handvest met betrekking tot de hervorming hebben geratificeerd.
Toen in 1945 de Verenigde Naties werden opgericht, werd ook de Veiligheidsraad in het leven geroepen, een van de twee belangrijkste overlegorganen van de VN. De Veiligheidsraad kreeg tot taak om vrede en veiligheid in de wereld te bewaren, of zo nodig gewapende conflicten te beëindigen. Van alle organen in de VN heeft alleen de Veiligheidsraad de bevoegdheid om geweld in te zetten bij het uitoefenen van zijn taak.
Na 1945 is de wereld ingrijpend veranderd, maar aan de Veiligheidsraad is qua samenstelling en werkzaamheden vrijwel niets veranderd. Daarom is men steeds minder tevreden met hoe de raad functioneert en zijn er voorstellen gedaan om de raad te hervormen zodat die ook in de huidige wereld kan werken tot ieders tevredenheid.
De leerlingen krijgen in de les de gelegenheid hierover mee te denken.
Plan van aanpak:
Voor de les trekt u 1 uur uit.
Laat de leerlingen eerst individueel de bronnen ‘Samenstelling‘ en ‘Wertkwijze en taken' lezen. Ruim er 15 minuten voor in.
Daarna laat u de leerlingen groepen van zes maken. Elk lid van de groep vertegenwoordigt een werelddeel. De werelddelen zijn:
- Afrika;
- Azië;
- Europa (met Siberië erbij want dat hoort bij Rusland);
- Latijns-Amerika (dus bijvoorbeeld ook Mexico);
- Noord-Amerika;
- Oceanië (hier maken onder meer Australië en Nieuw-Zeeland deel van uit);
De groepsleden stellen een rapport op voor de huidige Secretaris-Generaal van de Verenigd Naties. Hierin doen ze aanbevelingen om de Veiligheidsraad te hervormen met het oogmerk om de raad een goede afspiegeling te laten zijn van de wereld, met de machtsverhoudingen daarin. Ook is het de bedoeling dat de raad naar ieders tevredenheid kan functioneren.
Hierbij raadplegen de leerlingen de overige bronnen in de les. Voor deze groepsactiviteit trekt u de rest van de tijd uit.
Als iedereen klaar is, leest u de rapporten door.
Tip:
U kunt ook de leerlingen drie groepen landen laten vertegenwoordigen, omdat volgens het wereldmodel van centrum, semiperiferie en periferie, de landen in de wereld ruwweg in drie groepen te verdelen zijn.
Tot de periferie horen vooral landen in Afrika ten zuiden van de Sahara en bijvoorbeeld ook Haïti.
Tot de semiperiferie horen landen die in de jaren ’60 of daarna een omvangrijke industriële sector hebben opgebouwd, zoals Brazilië, Thailand en Vietnam.
Tot het centrum horen de landen in Noord-Amerika, van de Europese Unie en enkele landen in Azië en Oceanië.
Korte uitwerking:
Na de oprichting van de Veiligheidsraad hebben allerlei veranderingen plaatsgehad in de wereld waardoor de raad minder tot ieders tevredenheid kan functioneren.
- Tijdens de Koude Oorlog waren er maar twee supermachten die in de wereld de dienst uitmaakten op politiek en militair gebied, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Nu zijn er meer dan twee mogendheden die deze rol in meerdere of mindere mate spelen. Naast de twee supermachten China en de Verenigde Staten zijn dat onder andere Rusland en Turkije.
- Hoe machtig een mogendheid is, werd eerst vooral aan de hand van militaire slagkracht gemeten, nu ook aan de hand van criteria op economisch gebied.
- Economische samenwerkingsverbanden van meerdere landen treden steeds meer als mogendheid op, vooral de Europese Unie.
- In 1945 vertegenwoordigden de toenmalige lidstaten van de VN een beperkt deel van de wereldbevolking en ook waren niet alle werelddelen even sterk vertegenwoordigd. Na de massale golf van dekolonisaties tussen 1947 en 1975 zijn deze verhoudingen min of meer rechtgetrokken doordat steeds meer ex-koloniën lid zijn geworden van de Verenigde Naties.
Een probleem waar de Veiligheidsraad regelmatig mee kampt is dat een of meer van zijn permanente leden met hun vetorecht beleid van de Verenigde Naties kunnen hinderen. Daardoor is het vaak moeilijk om conflicten tussen landen op te lossen zoals bijvoorbeeld het conflict tussen Israël en zijn Arabische buurlanden inzake de positie van de Palestijnen.
Een ander probleem is dat de samenstelling van de raad niet langer de bestaande machtsverhoudingen in de wereld weerspiegelt, zoals Maarten van Rossem al in 2005 betoogde in een artikel dat in bewerkte vorm in deze les is opgenomen.
Eindtermen voor HAVO:
Domein D: Binding (binnen een specifieke context)
Subdomein D2: Politieke instituties en representatie/representativiteit
15. De kandidaat kan bindingen in de samenleving illustreren aan de hand van politieke instituties en beredeneren wat het belang is van representativiteit/representatie voor een democratische rechtsstaat
Domein E: Verandering (binnen een specifieke context)
Subdomein E2: Veranderingsprocessen staatsvorming, democratisering en globalisering
19. De kandidaat kan beschrijven hoe staatsvorming, democratisering en globalisering worden beschouwd als typerend voor de ontwikkeling van westerse samenlevingen van traditioneel naar modern.
Eindtermen voor VWO:
Domein D: Binding (binnen een specifieke context)
Subdomein D2: Politieke instituties en representatie/ representativiteit
15. De kandidaat kan bindingen in de samenleving illustreren aan de hand van politieke instituties en beschrijven wat het belang is van representativiteit/representatie voor een democratische rechtsstaat. Tevens kan de kandidaat uitleggen hoe representatie en representativiteit bijdragen aan politieke binding.
Domein E: Verandering (binnen een specifieke context)
Subdomein E2: Veranderingsprocessen staatsvorming, democratisering en globalisering
20. De kandidaat kan beschrijven hoe staatsvorming, democratisering en globalisering worden beschouwd als typerend voor de ontwikkeling van westerse samenlevingen van traditioneel naar modern.
- De leerlingen kunnen aangeven hoe de samenstelling van de Veiligheidsraad volgens het Handvest van de Verenigde Naties is geregeld, en ze kunnen het onderscheid uitleggen tussen de permanente en overige leden van de raad.
- De leerlingen kunnen de hoofdtaak benoemen die de Veiligheidsraad volgens het Handvest heeft en ze kunnen enkele bevoegdheden benoemen en beschrijven die hieruit zijn afgeleid.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom de samenstelling van de Veiligheidsraad na 1945 steeds minder de machtsverhoudingen in de wereld weerspiegelt.
- De leerlingen kunnen, aan de hand van voorgestelde hervormingen van de Veiligheidsraad, aangeven hoe deze raad de huidige machtsverhoudingen in de wereld beter kan weerspiegelen.
- De leerlingen hebben gezien waarom het moeilijk is gebleken om veranderingen door te voeren bij de Veiligheidsraad.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun rapport aan de secretaris-generaal van de Verenigde Naties:
- duidelijk maakt wat er aan de samenstelling en het functioneren van de Veiligheidsraad moet veranderen, en
- alle voorgestelde veranderingen onderbouwd zijn met feitelijk juiste informatie en argumenten.