Voor zover we kunnen nagaan, is er altijd wel ergens oorlog geweest, met alle ellende van dien. Maar de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) overtrof in omvang en gevolgen alle oorlogen die er tot dan toe waren geweest. Daarom richtten enkele landen na deze de oorlog de Volkerenbond op. Die moest ervoor zorgen dat landen voortaan hun conflicten op vreedzame wijze beslechten.
De Volkerenbond slaagde daar niet in en kon niet voorkomen dat er in 1939 een oorlog uitbrak die nog omvangrijker en gewelddadiger was dan de Eerste Wereldoorlog. Dat was de Tweede Wereldoorlog.
Nog voor deze oorlog in 1945 ten einde kwam, werkten politici van de VS, Groot-Brittannië en andere landen aan de oprichting van een opvolger van de Volkerenbond die oorlog moest helpen uitbannen: de Verenigde Naties of VN.
De vlag van de VN
Hoe kwam de VN tot stand? Welke machtsinstrumenten heeft de VN om er voor te zorgen dat oorlogen worden afgewend of beëindigd? En wat wil de VN nog meer bereiken?
Stel: het is 1951, het jaar waarin het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in gebruik werd genomen. Er is al internet en je hebt online toegang tot allerlei nieuwsmedia in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten.
Je bouwt voor je werkgever, een online nieuwsmedium, een website om de voorgeschiedenis en de totstandkoming van de Verenigde Naties in kaart te brengen, zowel in beeld als in woord.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Deze opdracht voer je in vier groepen uit.
- Groep 1 laat op een webpagina zien wat de Eerste en de Tweede Wereldoorlog onderscheidt van alle oorlogen die tot 1914 zijn gevoerd.
- Groep 2 laat zien hoe vanaf 1941 politici uit de VS, Groot-Brittannië en later ook uit andere landen de weg bereidden voor de oprichting van de Verenigde Naties.
- Groep 3 laat zien hoe de Verenigde Naties als internationaal platform van overleg te werk gaan.
- Groep 4, ten slotte, laat zien wat de doelstellingen van het Atlantic Charter en de Verenigde Naties zijn.
Raadpleeg hierbij de bronnen in de les en gebruik ook informatie dat je al hebt of kunt vinden.
SchoolTV-film ‘Clipphanger – waarom is de VN opgericht?’:
Hoe de oprichting van de VN al in 1941 werd voorbereid, zie je in de Youtube-video:
’14 August 1941: Roosevelt and Churchill issue the Atlantic Charter’.
Twee grote oorlogen die in de 20e eeuw hebben gewoed, staan bekend als de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de Tweede Wereldoorlog (1939-1945). Ze hebben hun naam gekregen niet gekregen omdat álle landen van de wereld eraan meededen, al waren het er wel veel. In de Eerste Wereldoorlog ging het om 34 landen; in de Tweede Wereldoorlog ging het om 65 landen, van wie er rond de veertig daadwerkelijk hebben meegevochten. De Tweede Wereldoorlog werd in december 1941 echt een wereldomvattende oorlog omdat ook de VS er in mee ging vechten.
Nieuw aan de wereldoorlogen van de 20e eeuw, was niet alleen het grote aantal landen dat meedeed, maar ook het grote aantal burgerslachtoffers. Tot aan de Eerste Wereldoorlog waren oorlogen vooral een treffen tussen militairen. Er kwamen bij vroegere oorlogen wel burgers om, maar in kleine aantallen. Dat werd anders in de twee wereldoorlogen, al waren er in WO I nog wel meer militaire slachtoffers dan burgerslachtoffers, omdat er tijdens deze oorlog veldslagen werden geleverd waarbij honderdduizenden soldaten omkwamen. Berucht is de Slag van de Somme in het noorden van Frankrijk, die plaatsvond tussen juli en november 1916.
Nieuw in WO was ook de inzet van gifgassen, vliegtuigen en tanks. In WO II was voor het eerst het percentage burgerslachtoffers (65%) groter dan het percentage militaire slachtoffers (35%).
Monument voor de Nijmeegse burgerslachtoffers van WOII bij de Stevenskerk in Nijmegen
Dat kwam door:
- het welbewust kiezen van burgers als doelwit om de tegenstander te ontmoedigen en tot overgave te dwingen. Zo liet het Duitse leger op 14 mei 1940 de binnenstad van Rotterdam bombarderen om Nederland tot capitulatie te dwingen. Het Amerikaanse leger liet op 6 en 9 augustus 1945 op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki een atoombom vallen om Japan tot capitulatie te dwingen. Gedurende de oorlog was het bestoken van burgerdoelen bij alle strijdende partijen schering en inslag.
- het vervolgen en ombrengen van mensen vanwege hun etnische afkomst, en vanwege hun politieke of godsdienstige overtuiging. Deze praktijk begon al jaren voor het uitbreken van de oorlog, maar werd een belangrijk kenmerken van deze oorlog. Het meest beruchte voorbeeld hiervan was de massamoord op zes miljoenen joden in Europa.
In één van de video's is te zien hoe Roosevelt en Churchill in 1941 de eerste aanzet gaven tot de oprichting van de VN. Ze kwamen met de idee dat 'vrije landen' samen moesten werken om oorlogen te voorkomen. Roosevelt bedacht voor dit nieuwe samenwerkingsverband de naam ‘Verenigde Naties’.
Met dit idee gingen in 1942 de leiders van 26 landen aan de slag. Dat mondde in juni 1945 uit in de daadwerkelijke oprichting van de VN. Toen ondertekenden vijftig landen, waaronder Nederland, het Handvest (= oprichtingsacte) van de Verenigde Naties.
De Tweede Wereldoorlog eindigde officieel op 15 augustus 1945. Op 24 oktober 1945 trad de VN in werking. Vanaf die tijd vieren we wereldwijd elk jaar op 24 oktober de Dag van de Verenigde Naties.
Het hoofdkantoor van de VN werd in 1949 en 1950 in New York gebouwd en in 1951 officieel in gebruik genomen.
Het hoofdkantoor van de VN in New York
Algemene Vergadering
In het hoofdgebouw kwam de vergaderzaal van de Algemene Vergadering. Dat is de belangrijkste afdeling van de VN. Daar komen elk jaar op 21 september alle leden bij elkaar. Ze vergaderen dan drie maanden lang. Soms zijn er spoedvergaderingen; die kunnen het hele jaar door plaatsvinden.
De landen die lid zijn van de VN hebben allemaal één stem; alle stemmen wegen even zwaar (de stem van Nederland is dus net zo veel waard als de stem van bijvorbeeld de Verenigde Staten).
Tijdens een bijeenkomst van de Algemene Vergadering wordt soms een resolutie (= voorstel, vergelijkbaar met een motie in de Tweede kamer) opgesteld en in stemming gebracht. Voor het aannemen van een resolutie is een 2/3 meerderheid nodig.
De Algemene Vergadering
In het hoofdgebouw is ook een vergaderzaal ingericht voor de Veiligheidsraad. Die heeft als taak de vrede en veiligheid te bewaren. De raad bestaat uit vijftien leden. Vijf landen zijn permanent lid: China, Frankrijk, Groot‑Brittannië, Rusland en de Verenigde Staten. De andere tien landen wisselen steeds om de twee jaar. Elke lidstaat van de VN die geen permanent lid van de raad is, komt aan de beurt.
Stemmingen bij de Veiligheidsraad gaan anders dan bij de Algemene Vergadering. Als één van de vijf permanente leden tegen een resolutie is, is die daarmee verworpen. Een resolutie wordt alleen aangenomen als alle vijf permanente leden het hebben aangenomen en tenminste vier andere leden.
Elk land, dat lid wordt van de VN, moet het Handvest van de Verenigde Naties ondertekenen. In dat Handvest staat dat een land geen geweld mag gebruiken tegen een ander land. Als er een conflict is, moeten landen dat vreedzaam proberen op te lossen.
De Veiligheidsraad helpt conflicten tussen landen op te lossen. Dat kan op verschillende manieren:
- Als het conflict nog niet tot oorlog heeft geleid, bekijkt de raad of het conflict vreedzaam kan worden bijgelegd, bijvoorbeeld via onderhandelingen.
- Als het conflict wél tot oorlog heeft geleid, probeert de raad de strijdende partijen over te halen tot een staakt-het-vuren. De raad kan dan een vredesmacht naar het conflictgebied sturen. Die vredesmacht moet de strijdende partijen uit elkaar houden tot het conflict is bijgelegd.
- Als landen die in conflict met elkaar zijn, zich niets van de Veiligheidsraad aantrekken, kan de raad sancties opleggen. Sancties zijn strafmaatregelen, zoals bijvoorbeeld een boycot van alle producten uit de strijdende landen. Zo probeert de Veiligheidsraad landen te dwingen om mee te werken aan een vreedzaam einde aan hun conflict.
Veiligheidsraad
In het document, genaamd ‘Atlantic Charter’, dat op 14 augustus 1941 door Churchill en Roosevelt werd opgesteld, zijn de volgende acht uitgangspunten voor samenwerking tussen Groot-Brittannië en de Verenigde Staten opgenomen:
- Beide landen zullen geen grondgebied veroveren op andere landen en bezet houden.
- Herverdeling van grondgebied zal alleen plaatsvinden met inachtneming van de wensen van de volkeren die hierbij betrokken zijn.
- Alle volkeren hebben recht op zelfbeschikking.
- Handelsbelemmeringen [tussen landen] moeten worden verminderd.
- Overal ter wereld moet worden samengewerkt op het gebied van economie en sociaal welzijn.
- De samenwerkende partners moeten werken aan een wereld vrij van gebrek en van vrees.
- De samenwerkende partners moeten werken aan het vrij kunnen gebruiken van de zeeën [en oceanen].
- Na de [Tweede Wereldoorlog] moeten agressieve naties worden ontwapend en moet er gezamenlijk afstand gedaan worden van wapens.
Franklin D. Roosevelt en Winston Churchill bijeen ter ere van het Atlantic Charter
Vastbesloten komende geslachten te behoeden voor de gesel van de oorlog, die tweemaal in ons leven onnoemelijk leed over de mensheid heeft gebracht, en opnieuw ons vertrouwen te bevestigen in de fundamentele rechten van de mens, in de waardigheid en de waarde van de menselijke persoon, in gelijke rechten voor mannen en vrouwen, alsmede voor grote en kleine naties, en omstandigheden te scheppen, waaronder gerechtigheid en eerbied voor de uit verdragen en andere bronnen van internationaal recht voortvloeiende, kunnen worden gehandhaafd, en sociale vooruitgang en hogere levensstandaarden in grotere vrijheid te bevorderen, en te dien einde verdraagzaamheid te betrachten en tezamen in vrede met elkander als goede naburen te leven, en onze krachten te bundelen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid, en door het aanvaarden van beginselen en het invoeren van methodes te verzekeren, dat wapengeweld niet zal worden gebruikt, behalve in het algemeen belang, en gebruik te maken van internationale instellingen voor de bevordering van de economische en sociale vooruitgang van alle volken, hebben besloten onze inspanningen te verenigen om deze doeleinden te verwezenlijken.
Dienovereenkomstig hebben onze onderscheiden regeringen, door tussenkomst van hun in de stad San Francisco bijeengekomen vertegenwoordigers die hun volmachten hebben overgelegd, welke in goede orde zijn bevonden, overeenstemming bereikt over dit Handvest van de Verenigde Naties en richten zij hierbij een internationale organisatie op, die de naam zal dragen van de Verenigde Naties.
De doelstellingen van de Verenigde Naties zijn:
- De internationale vrede en veiligheid te handhaven en, met het oog daarop: doeltreffende gezamenlijke maatregelen te nemen ter voorkoming en opheffing van bedreigingen van de vrede en ter onderdrukking van daden van agressie of andere vormen van verbreking van de vrede, alsook met vreedzame middelen en in overeenstemming met de beginselen van gerechtigheid en internationaal recht, een regeling of beslechting van internationale geschillen of van situaties die tot verbreking van de vrede zouden kunnen leiden, tot stand te brengen;
Nepalese UN-soldaten tijdens een vredesmissie in Mali - Tussen de naties vriendschappelijke betrekkingen tot ontwikkeling te brengen, die zijn gegrond op eerbied voor het beginsel van gelijke rechten en van zelfbeschikking voor volken, en andere passende maatregelen te nemen ter versterking van de vrede overal ter wereld;
- Internationale samenwerking tot stand te brengen bij het oplossen van internationale vraagstukken van economische, sociale, culturele of humanitaire aard, alsmede bij het bevorderen en stimuleren van eerbied voor de rechten van de mens en voor fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid naar ras, geslacht, taal of godsdienst; en
- Een centrum te zijn voor de harmonisatie van het optreden van de naties ter verwezenlijking van deze gemeenschappelijke doelstellingen.
Organen
- Hoofdorganen van de Verenigde Naties : Algemene Vergadering, Veiligheidsraad, Economische en Sociale Raad, Trustschapsraad, Internationaal Gerechtshof en Secretariaat.
- Hulporganen kunnen overeenkomstig dit Handvest worden ingesteld naar behoefte.
Oorlogen zijn er altijd geweest. Maar de Eerste Wereldoorlog en vooral de Tweede Wereldoorlog overtroffen qua omvang en wreedheid alle oorlogen die er tot 1914 (toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak) zijn geweest. Daarom besloten staatslieden al in 1942, toen de Tweede Wereldoorlog nog volop bezig was, tot de oprichting van de Verenigde Naties. Deze organisatie moest en moet nog steeds oorlog helpen uitbannen als middel om internationale conflicten te beslechten.
Hoe de Verenigde Naties tot stand kwamen, over welke machtsmiddelen deze organisatie beschikt en wat de organisatie nog meer wil bereiken, laat deze les zien.
Plan van aanpak:
Voor deze les trekt u 1 uur uit.
In 1945 werden de Verenigde Naties opgericht en 6 jaar later werd het hoofdkantoor van de VN met daarin de vergaderzaal van de Algemene Vergadering en die van de Veiligheidsraad in gebruik genomen. In die tijd bestonden er naast kranten en radio geen andere middelen voor massacommunicatie, dus ook geen internet.
Hoe zou het zijn als je in 1951 wel degelijk in staat was om voor een online nieuwsmedium een website te bouwen waarin de voorgeschiedenis van, de totstandkoming van en de doelstellingen van de VN zijn weergegeven?
Dat precies laat u de leerlingen doen. U laat ze in vier groepen aan de site werken, aan de hand van de bronnen in de les en wat ze verder al aan informatie hebben of nog kunnen vinden.
- Groep 1 laat op een webpagina zien wat de Eerste en de Tweede Wereldoorlog onderscheidt van alle oorlogen die tot 1914 zijn gevoerd.
- Groep 2 laat zien hoe vanaf 1941 politici uit de VS, Groot-Brittannië, en later ook uit andere landen, de weg bereidden voor de oprichting van de Verenigde Naties.
- Groep 3 laat zien hoe de Verenigde Naties als internationaal platform van overleg te werk gaan.
- Groep 4, ten slotte, laat zien wat de doelstellingen van het Atlantic Charter en de Verenigde Naties zijn.
Eindtermen voor HAVO
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
tijdvak 9: tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) / eerste helft 20e eeuw;
Domein B: Oriëntatiekennis
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
Voor tijdvak 9 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
40. het voeren van twee wereldoorlogen;
43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering;
Eindtermen voor VWO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 9: tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) / eerste helft 20e eeuw;
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
- uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
Voor tijdvak 9 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
40. het voeren van twee wereldoorlogen;
43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering;
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom de aard en de omvang van de twee wereldoorlogen, en vooral die van de Tweede Wereldoorlog aanleiding hebben gegeven tot de oprichting van de Verenigde Naties.
- De leerlingen kunnen uitleggen welke doelen de Verenigde Naties nastreven.
- De leerlingen kunnen aan de hand van die doelen enkele overeenkomsten en verschillen benoemen tussen het Handvest van de Verenigde Naties en de Atlantic Charter.
- De leerlingen kunnen twee overlegorganen van de Verenigde Naties benoemen en hun werkwijze beschrijven.
De leerlingen hebben de opdracht goed gemaakt als de nieuwssite een helder beeld geeft van de aanleiding tot de oprichting van de VN, de aanloop tot die oprichting en de werkwijze en doelstellingen van de VN.
Teksten, beelden en geluid moeten daarbij met elkaar in overeenstemming zijn en elkaar ook aanvullen.