Stel, je gaat op reis naar een land waar malaria voorkomt. Voor je aan de reis begint, haal je een malariaprik bij de GGD. Die is verplicht. Als je later nog een keer naar een land gaat waar malaria voorkomt, heb je geen herhaalprik tegen malaria nodig. Wel moet je laten zien dat je tegen malaria bent ingeënt. Want het vaccin dat je hebt gekregen, beschermt je levenslang tegen de verwekker van malaria.
Helaas is dit nog toekomstmuziek. Maar toch het duurt vermoedelijk niet zo lang meer voor er een malariavaccin is dat een levenslange bescherming biedt.
Injectie in de schouderspier is een gebruikelijke inentingsmethode
Wat moet er nog allemaal gebeuren voordat iedereen van zo’n vaccin profijt kan hebben; niet alleen de mensen die een land bezoeken waar de ziekte voorkomt, maar ook en vooral de mensen die in die landen wonen?
Voor het antwoord doen jullie eerst de nodige kennis op over malaria aan de hand van de volgende deelvragen:
- Wat is malaria?
- Wat voor ziektekiem verwekt malaria?
- Hoe wordt die ziektekiem van mens tot mens overgedragen?
- Waarom is malaria een gevaarlijke ziekte?
- Waarom is wijdverspreide malaria in een land een zware last voor de gezondheidszorg van dat land en ook voor de hele economie van dat land?
- Waarom moet je er rekening mee houden dat het lastig kan zijn om malaria vaccins op grote schaal uit te rollen nadat die toegelaten zijn voor gebruik bij mensen?
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Kijk eerst naar de film in Bron: Wat is malaria? van SchoolTV. Let daarbij goed op, want in een handomdraai krijg je al veel informatie over malaria, die nog van pas zal komen.
Daarna bekijken jullie de andere bronnen en noteren jullie voor jezelf wat er moet gebeuren om er voor te zorgen dat de mensen in de gebieden waar de malaria het meeste voorkomt zo snel mogelijk tegen betaalbare prijzen de beschikking krijgen over de nieuwste middelen die effectief gebleken zijn tegen malaria.
Wat merk je ervan als je malaria krijgt? Hoe kom je er vanaf? Hoe kun je voorkomen dat je malaria krijgt? En hoe maakt de verwekker van deze ziekte mensen ziek?
Dat zie je in de Schooltv-video ‘Clipphanger – Wat is malaria?’:
Geneesmiddelen en vaccins worden gemaakt door farmaceutische bedrijven, kleine en grote. De grootste bedrijven worden samen ook wel ‘Big Pharma’ genoemd. Zij verkopen wereldwijd hun producten, verdienen er vele miljoenen of zelfs miljarden aan en oefenen een sterke invloed uit op de landelijke gezondheidszorg overal ter wereld via lobbygroepen.
Grote farmaceutische bedrijven zijn onder meer:
- Novartis
- Pfizer/BioNTech
- Gilead
- Roche
- Bayer
- Johnson & Johnson’
- Sanofi
- GlaxoSmithKline
- Moderna
De verwekker van malaria is de parasiet Plasmodium. Die wordt overgebracht van mens tot mens door muggen van het soort Anopheles. Eerst bijt een mug iemand die al besmet is en krijgt dan van die parasieten in haar lichaam (het zijn altijd wijfjesmuggen die bijten). Vervolgens bijt de mug iemand die nog niet besmet is en brengt parasieten in diens lichaam.
Hoe je dit zelf kan voorkomen, heb je in Bron: Wat is malaria? al gezien.
De Anopheles-mug en de Plasmodium komen hoofdzakelijk voor in landen in de tropen of subtropen. Dat komt omdat Anopheles-muggen die de parasiet overbrengen alleen kunnen leven en zich voort kunnen planten in gebieden waar de temperatuur altijd tenminste 16 graden Celcius is.
Die gebieden liggen niet alleen dicht bij de evenaar, maar ook niet hoger dan ongeveer 1.500 meter boven de zeespiegel.
In Nederland komt de Anopheles-mug niet voor en ook de Plasmodium niet. Toch wordt af en toe bij iemand in Nederland die ziek is, malaria vastgesteld.
Het gaat dan steeds om mensen die tijdens een reis in het buitenland met de Plasmodium besmet is geraakt en daarna terug zijn gekeerd in Nederland.
Muggen die mensen aansteken met Plasmodium worden bestreden door moerassen en plassen stilstaand water op te ruimen. Plassen met stilstaand water en moerassen worden ook bespoten met bestrijdingsmiddelen om de gevaarlijke muggen te doden. Dat bespuiten gebeurt soms ook binnenshuis. Er zijn ook klamboes voorhanden waar een bestrijdingsmiddel op zit.
Het gebruik van chemische pesticiden heeft als nadeel dat behalve Anopheles-muggen ook andere dieren erdoor gedood worden. Bovendien blijven sporen van die middelen een tijd lang in bodem en oppervlaktewateren zitten. Daarom worden ook dieren ingezet die larven van Anopheles-muggen eten.
Mensen die malaria krijgen, kunnen ervan af komen met geneesmiddelen die de Plasmodium in hun lichaam te lijf gaan. Maar deze geneesmiddelen zijn vaak duur omdat hun fabrikanten er hoge prijzen voor vragen. Of ze zijn moeilijk te brengen naar plekken waar ze beslist nodig zijn, zoals dunbevolkte gebieden zonder goede wegen en met weinig en ver van elkaar gelegen ziekenhuizen en klinieken, waar mensen van die geneesmiddelen kunnen krijgen. Dat is een probleem in sommige landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Dat zijn juist de werelddelen waar malaria op sommige plaatsen veel mensen treft.
Zou het niet handiger zijn als je mensen kunt inenten met een vaccin dat ze volledig tegen besmetting met de parasiet beschermt? En dat levenslang en zonder een grote kans op akelige bijwerkingen? Daar wordt hard aan gewerkt.
Er zijn zelfs al van die vaccins beschikbaar en er is een nieuw vaccin beproefd in Burkina Faso. Voldoen de oude vaccins en het nieuwe aan alle drie de criteria? Maakt dit nieuwe vaccin kans om werkelijk voor iedereen beschikbaar gesteld te worden?
Poster met de oproep om kinderen met een nieuw vaccin te laten inenten tegen malaria
Eén hobbel voor een nieuw vaccin is het patentrecht: het exclusief eigendomsrecht op een uitvinding van een technisch product of proces.
Bedrijven die geneesmiddelen en vaccins ontwikkelen, moeten er veel geld voor uitgeven. En dat zonder zeker te weten of het nieuwe geneesmiddel of het nieuwe vaccin de markt uiteindelijk op de markt komt. Lukt dat wel, dan wil het bedrijf dat dit nieuwe middel maakt al dat geld dat in het nieuwe product gestoken is, terugverdienen. Daarom wil dat bedrijf er veel van verkopen en liefst zonder concurrentie van een of meer bedrijven die hetzelfde middel kunnen maken. Dat voorkomt de maker van het nieuwe middel door er patent op aan te vragen en te verkrijgen.
Zonder toestemming van dat bedrijf mogen andere bedrijven hetzelfde middel niet gaan maken en verkopen. Daardoor kan een nieuw geneesmiddel of vaccin door één bedrijf verkocht tegen een hoge prijs en ook nog onder een merknaam die niet door een ander bedrijf mag worden gebruikt. Er kunnen pas meer aanbieders komen van hetzelfde middel als het patent erop verlopen is. Dan mogen ook andere bedrijven hetzelfde middel maken en verkopen onder een eigen merknaam. Door de concurrentie die dan ontstaat, kan de prijs van dit middel gaan dalen.
Malaria is een wijdverbreide ziekte in Azië, Afrika en Latijns-Amerika, waar jaarlijks honderdduizenden mensen aan overlijden. Hoewel het vaak geprobeerd is, lukt het maar niet om de ziekte uit te roeien. Wellicht kunnen veilige en betrouwbare vaccins tegen de verwekker van de ziekte daarbij helpen om de ziekte toch uit te bannen.
Maar daarvoor moeten eerst allerlei obstakels worden overwonnen zoals de rol die grote farmaceutische bedrijven spelen in de ontwikkeling en het op de markt
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u één uur uit. U laat eerst de film zien in Bron: Wat is malaria? Trek er 5 minuten voor uit.
Vervolgens neemt de groep de andere bronnen in de les door.
Daarna noteren ze voor zichzelf wat er moet gebeuren om er voor te zorgen dat de mensen in de gebieden waar de malaria het meeste voorkomt zo snel mogelijk tegen betaalbare prijzen de beschikking krijgen over de nieuwste middelen die effectief gebleken zijn tegen malaria.
Tenslotte laten enkele leerlingen aan de klas horen wat er volgens hun moet gebeuren.
Uitwerking
De leerlingen zouden mogelijk vermeld kunnen hebben:
- Waarom een veilig en betrouwbaar malariavaccin niet alleen een krachtig middel is ter bestrijding van de ziekte, maar ook een goede aanvulling en alternatief is voor alle preventieve maatregelen die moeten worden genomen om de ziekte in te dammen, en
- Waarom bedrijven ervoor moeten zorgen dat nieuwe vaccins tegen malaria snel en op grote schaal moeten kunnen worden uitgerold tegen betaalbare prijzen, zeker als het gaat om de nieuwste, die het meest betrouwbaar blijken te zijn.
Kerndoelen
36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.
39. De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren.
- De leerlingen weten wat malaria is en kunnen enkele symptomen ervan benoemen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom malaria een zware last legt op de volksgezondheid en de economie van landen waar veel mensen er aan lijden.
- De leerlingen weten hoe mensen malaria kunnen oplopen en daarbij de verwekker ervan en het organisme dat de verwekker ervan benoemen en beschrijven.
- De leerlingen kunnen uitleggen waar mensen de meeste kans lopen om malaria te krijgen en aan de hand hiervan enkele preventieve maatregelen benoemen om de ziekte in te dammen.
- De leerlingen weten hoe mensen met malaria van hun ziekte af kunnen komen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom vaccins tegen de verwekker van malaria nu al een rol kunnen spelen in het indammen van malaria.
- De leerlingen kunnen enkele praktische en formele obstakels benoemen voor de verbreiding van geneesmiddelen en vaccins tegen malaria.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als in hun verhaal:
- de urgentie van snelle leveringen van veilige en betrouwbare malaria vaccins tegen lage prijzen aan landen waar deze ziekte wijdverbreid is, duidelijk doorklinkt.