Op 5 mei 1945 kwam de Tweede Wereldoorlog in Nederland ten einde. Al vanaf 11 mei dat jaar konden Nederlandse mannen zich als oorlogsvrijwilliger op gemeentehuizen aanmelden voor een nieuwe oorlog, in wat toen Nederlands-Indië was. Die ging tussen Indonesische nationalisten die hun land van het koloniale bestuur door Nederland wilden bevrijden en Nederland die het land als kolonie wilde blijven besturen.
Er gingen tussen 1945 en 1949 in totaal 130.000 Nederlandse soldaten (oorlogsvrijwilligers en dienstplichtigen) naar Nederlands-Indië. Ze waren vaak maanden van huis. Van hen kwamen velen in contact met de lokale bevolking. Dat contact bestond soms hieruit dat een Nederlandse soldaat verkering kreeg met een Indonesisch meisje. Uit deze relaties zijn veel kinderen geboren. Hoeveel kinderen dat zijn, weet niemand precies, maar het gaat in ieder geval om duizenden kinderen.
Wat betekende het voor Nederlandse soldaten om verkering te hebben met een Indonesisch meisje en vervolgens een of meer kinderen bij haar te verwekken? En wat betekent het voor die kinderen om een Nederlandse soldaat als vader te hebben?
Dat aan jullie na aan de hand van de verhalen van zeven Nederlandse soldaten die tot 1949 gevochten hebben in wat nu Indonesië heet en toen een relatie kregen met een Indonesisch meisje.
Daarna delen jullie de resultaten van jullie onderzoek met elkaar en met je leerkracht.
Voor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd. De opdracht bestaat drie delen.
Deel I: Hier krijg je 30 minuten de tijd voor.
Je kijkt in je eentje naar Bron: Videofragment. Dit filmfragment van 20 minuten geeft je een algemeen beeld van de komst van Nederlandse soldaten naar Nederlands-Indië en de contacten die zij kregen met de inlandse bevolking. Lees ook op deze bron de toelichting bij het filmfragment.
Deel II. krijg je 30 minuten de tijd voor.
Je werkt samen met twee klasgenoten aan dit deel van de opdracht.
- We verdelen de volgende zeven bronnen over de groepen
- 1) Nana
2) José
3) Jochum
4) Familie de Haan
5) Alice
6) De Pruyter
7) Henk - Lees de bron die je gekozen hebt. Een deel van het verhaal lees je op de webpagina waar het verhaal op staat. Geef antwoord op de vragen bij de bron.
- Schrijf die antwoorden op en laat die door je leerkracht lezen.
Deel III. Hier krijgejn jullie de rest van de tijd voor.
Julie houden een klassengesprek met je leerkracht. Je vertelt de leerlingen van de andere groepen wat je hebt geleerd van de bron die je hebt geraadpleegd aan de hand van de antwoorden op de vragen bij de zeven bronnen met soldaten en/of de meisjes..
Je probeert te verklaren waarom zoveel Nederlandse soldaten een 'liefdesrelatie' hadden met een Indonesisch meisje en waarom die relaties meestal stopten, ondanks een zwangerschap van het meisje. Ook probeer je je voor te stellen hoe de Indonesische meisjes reageerden toen ze achtergelaten werden door de verwekker van hun kind.
Kijk naar dit videofragment, genomen uit de film 'Tuan Papa'* van Annegriet Wietsma over de vergeten kinderen van Nederlandse militairen in Indonesië. De hele film duurt 81 minuten. Jullie zien een gedeelte van bijna 20 minuten.
*Tuan Papa kun je vertalen als 'Mijnheer de vader'.
'Tuan' is een oude aanspreektitel die Indonesische bedienden gebruikten voor een Nederlandse kolonist. Die aanspreektitel wordt nu niet meer in Indonesië gebruikt.
Nana is nog maar net geboren als haar vader, de Nederlandse militair Jack, terug gaat naar Nederland. ‘Zorg goed voor mijn lieve kleine dochtertje’ schrijft hij zijn verloofde nog. Maar de stroom brieven droogt op en het contact wordt verbroken.
- Hoe kwam het contact tot stand? Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met hun (biologische) vader?
- Hoe reageerde de overige familieleden?
Het kan zijn dat bij het verhaal dat jullie toegewezen is niet alle drie de vragen van toepassing zijn, vul dan in: n.v.t.
In 2009 werd José Kerry geïnterviewd over haar onbekende vader. Misschien heeft zij intussen haar vader gevonden! Zij zit ook in de film Tuan Papa.
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Oorlogsliefdekinderen-in-Nederland/eveneens-ontknoping-zoektocht-jose.html.
- Hoe kwam het contact tot stand? Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met hun (biologische) vader?
- Hoe reageerde de overige familieleden?
Het kan zijn dat bij het verhaal dat jullie toegewezen is niet alle drie de vragen van toepassing zijn, vul dan in: n.v.t.
Jochum* zit met zijn vrouw te kijken naar Spoorloos. In beeld komen twee jongens, een tweeling van 50, die hun vader zoeken. Zijn vrouw kijkt hem aan en zegt ‘dat konden zo jongens van jou wezen’. Want die gelijkenis, die zag zij meteen. En toen opeens kwam zijn naam in beeld...
* In het Spoorloos-fragment werd zijn naam Joop of Jochem (met een e) genoemd.
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Soldatenvaders/mijn-vrouw-zei-dat-konden-wel-jongens-van-jou-zijn.html.
- Hoe kwam het contact tot stand? Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met hun (biologische) vader?
- Hoe reageerde de overige familieleden?
Het kan zijn dat bij het verhaal dat jullie toegewezen is niet alle drie de vragen van toepassing zijn, vul dan in: n.v.t.
Op een broers- en zussendag bedenken Gerda en haar broers en zussen dat ze zo weinig weten van hun vader, die al overleden is. Uit nieuwsgierigheid gaan ze googelen naar hun vaders naam en zo komen ze al surfend bij de website van de 7 December Divisie. Stom toeval. Tot hun grote verbazing staat daar een oproep van een zekere Edwina, die op zoek is naar haar vader Eddie de Haan. Hun vader!
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Familie-soldatenvaders-en-oorlogsliefdekinderen/zomaar-ineens-een-zus-erbij.html.
- Hoe kwam het contact tot stand? Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met hun (biologische) vader?
- Hoe reageerde de overige familieleden?
Het kan zijn dat bij het verhaal dat jullie toegewezen is niet alle drie de vragen van toepassing zijn, vul dan in: n.v.t.
Alice werkte als verpleegster in het Marinehospitaal in Soerabaja. En zo heeft zij Bas leren kennen, die werkte daar als ziekenverpleger in dienst van de Nederlandse marine. Het was niet meteen liefde op het eerste gezicht, die is gegroeid. Ze denkt: leuke jongen. Hij begon haar te bevallen. Ze begonnen met elkaar om te gaan. Ze raakte zwanger, zo ging dat nou eenmaal in die tijd. Maar opeens was hij foetsie.
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Soldatenliefdes-in-Indonesie/opeens-was-hij-foetsie.html.
- Hoe kwam het contact tot stand? Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met hun (biologische) vader?
- Hoe reageerde de overige familieleden?
Het kan zijn dat bij het verhaal dat jullie toegewezen is niet alle drie de vragen van toepassing zijn, vul dan in: n.v.t.
Een jonge marinier vraagt toestemming om zijn Indonesische 'lief' te trouwen. Zijn commandant beveelt zijn onmiddellijke vertrek naar Holland. De marinier vlucht de dag voor zijn vertrek om zich met haar te verenigen, maar hij bereikt haar niet: hij wordt gearresteerd. Tijdens zijn gevangenschap krast hij wanhopig een gedicht op de muur.
Hoe lang zal ik binnen deze vier muren,
boeten om die misdaad
slechts voor jou alleen begaan
mijn liefde die alleen voor jou bestaat
maar door mijn ouders niet werd verstaan
toen ik moest thuisvaren besloot ik te deserteren,
geen band bond mij meer aan mijn thuis
omdat ik je liefhad, ging ik het proberen
te bouwen: een eigen gezin en een eigen huis
Maar God, reeds na een paar dagen werd ik gepakt
en zit nu in een ellendige cel
met jouw beeldnis voor mijn geest
als een druppel glanzend water in deze hel
zo mooi als jij altijd voor mij bent geweest
O, Soemira, ik kan je niet missen
mijn liefde is slechts voor jou alleen
eens voert God mij, … hij zal beslissen
jou naar mij, of mij naar jou… heen
Het gedicht is ondertekend met De Pruyter (pseudoniem).
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Soldatenmaten/gearresteerd-om-zijn-oorlogsliefje.html.
- Bij welk onderdeel diende de soldaat 'De Pruyter'?
- Wat vond de ontdekker van het gedicht van de desertie van soldaat 'De Pruyter'?
- Hoe reageerde de commandant van 'De Pruyter toen hij vroeg of hij met zijn Indonesische geliefde mocht trouwen?
- Wat vonden de ouders van 'De Pruyter van zijn verliefdheid?
Henk krijgt in Nederlands-Indië een relatie met de Indonesische Noes.
Lees verder: https://www.oorlogsliefdekind.nl/Doorzetters-in-liefde/de-nieuwe-liefde-van-henk-gabel.html.
- Waarom moest Henk zijn relatie met Noes geheim houden
- Waaruit kun je afleiden dat Henk en Noes vastbesloten waren samen door het leven te gaan?
- Noes was katholiek en Henk was niet religieus. Was dat een probleem in hun huwelijk?
De les 'Tuan Papa' is ontleend aan de gelijknamige film van Annegriet Wietsma...
...en de verhalen van de website Oorlogsliefdekind.nl.
De les is onderdeel van het Erfgoedproject van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs in opdracht van het Ministerie van VWS.
Tussen 1945 en 1949, na het einde van de Duitse bezetting van Nederland, gingen 130.000 Nederlandse soldaten naar Nederlands-Indië om te vechten tegen Indonesiërs die van deze kolonie en zelfstandig land wilden maken. Diverse soldaten kregen een relatie met een Indonesisch meisje. Soms werden uit een dergelijke relatie een of meer kinderen geboren.
Hoe kwamen die relaties tot stand? Waarom werden die meestal verbroken, ook als er een of meer kinderen uit geboren waren? Wat gebeurde er vervolgens met kinderen uit relaties tussen Nederlandse soldaten en hun Indonesische geliefden? Hoe vonden kinderen uit dergelijke relaties soms hun biologische vader terug, soms na tientallen jaren?
Op deze vragen zoeken leerlingen in deze les antwoord aan de hand van zeven verhalen over Nederlandse soldaten die tussen 1945 en 1949 in Nederlands-Indië gelegerd waren een relatie kregen met n Indonesisch meisje.
Plan van aanpak
U trekt voor de opdracht in de les 2 uur uit. De opdracht bestaat uit drie delen.
Deel I
U laat de leerlingen individueel naar het filmfragment kijken en de toelichting bij dit fragment lezen. Of u vertoont het fragment voor de hele klas indien dat praktisch mogelijk is.
Deel II
Deel de klas in zeven groepen in. Iedere groep krijgt een van de zeven verhalen toegewezen. De leerlingen geven antwoorden op de vragen bij elk verhaal.
Als iedereen hiermee klaar is, haalt u de antwoorden op en kijkt ze na.
Deel III
U houdt met de klas een klassengesprek. Hierin delen de groepen eerst de antwoorden op de vragen bij het verhaal dat ze bestudeerd hebben, met elkaar.
Daarna praat u met de leerlingen over de volgende vragen:
- Wat betekende het voor Nederlandse soldaten om verkering te hebben met een Indonesisch meisje en vervolgens een of meer kinderen bij haar te verwekken?
- Wat betekent het voor die kinderen om een Nederlandse soldaat als vader te hebben?
En zeker ook de vraag;
- Hadden de meisjes wel voldoende beseft dat hun geliefde kan sneuvelen of naar verloop van tijd naar Nederland zou teruggaan zodra diens dienstverband als soldaat op gegeven moment voorbij was?
Uitwerking
Antwoorden op de vragen bij:
Bron: Nana
* Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Antwoord: Er was geen contact meer tussen de voormalige geliefden; hij reageerde niet meer op brieven. Zij ging naar Nederland om hem te zoeken, dat is gelukt.
* Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met de (biologische) vader?
- Antwoord: Zij had 45 jaar geen contact met haar biologische vader. In eerste instantie wilde hij geen contact met haar hebben, maar via een ander familielid kwamen ze toch in contact.
* Hoe reageerde de overige familieleden?
- Antwoord: Een van de vier halfbroers en -zussen heeft veel contact met haar, de andere drie hebben daar geen behoefte aan.
Bron: José
* Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Antwoord: Waarschijnlijk niet; ze weet niet eens wie haar vader is.
* Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met de (biologische) vader?
- Antwoord: Lange tijd was onbekend wie haar vader was. Via een andere voormalige soldaat heeft ze te horen krijgen wie haar vader zou kunnen zijn. Maar hij wilde lange tijd geen contact. Ze zoekt contact (te zien in de reactie onderaan de website), maar onduidelijk is of het contact al of niet tot stand is gekomen.
* Hoe reageerde de overige familieleden?
- Antwoord: De vrouw van haar mogelijke vader ontkent dat hij de vader zou zijn, zelf is hij ziek. Haar mogelijke halfbroer heeft wel enkele keren met haar gebeld.
Bron: Jochum
* Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Antwoord: Nee. Hij heeft haar maar één keer ontmoet en hij wist niet dat ze zwanger is geworden. Ze leeft nog in Nederland, maar hij heeft nooit contact met haar gezocht.
* Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Hebben de oorlogsliefdekinderen nog contact met hun (biologische) vader?
- Antwoord: Uit dit eenmalig contact is een tweeling geboren. Met die twee heeft hij wel contact gekregen via een oproep in Spoorloos.
* Hoe reageerde de overige familieleden?
- Antwoord: Iedereen reageerde enthousiast, zowel zijn vrouw als zijn dochter. Zij heeft altijd een broer willen hebben en heeft er nu zelfs twee!
Bron: Familie de Haan
* Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Antwoord: Nee. De moeder van Edwina wist niet dat ze zwanger was toen hij weer uit Nederlands-Indië wegging. Na de geboorte heeft ze haar kind achtergelaten en is naar Nederland gegaan om hem te zoeken, maar ze heeft hem niet kunnen vinden.
* Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met de (biologische) vader?
- Antwoord: Ze is geadopteerd door een Indonesische familie en haar stiefmoeder heeft haar niet goed behandeld. Tot ze 54 was had ze geen contact met haar biologische moeder. Haar biologische vader heeft nooit van haar bestaan geweten (hij was inmiddels overleden).
* Hoe reageerde de overige familieleden?
- Antwoord: Enthousiast. Ze hebben elkaar in Indonesië gesproken en bij Edwina gelogeerd (zie de reactie onderaan de website).
Bron: Alice
* Is er nog contact tussen de (voormalige) geliefden?
- Antwoord: Nee. Hij reageerde nergens meer op en ze heeft hem ook in Nederland niet naar hem gezocht.
* Hoe is het met het oorlogsliefdekind afgelopen? Heeft het oorlogsliefdekind nog contact met de (biologische) vader?
- Antwoord: Haar dochter is op zoek gegaan naar haar biologische vader en met hem in contact gekomen.
* Hoe reageerde de overige familieleden?
- Antwoord: Zij heeft nooit contact gehad met de rest van de familie. Haar dochter wel. Die reageerden enthousiast (zie verder https//www.oorlogsliefdekind.nl/Oorlogsliefdekinderen-in-Nederland/een-geslaagde-zoektocht.html waar in deze bron naar verwezen wordt).
Bron: De Pruyer (pseudoniem)
* Bij welk onderdeel diende soldaat 'De Pruyter?
- Antwoord: bij het korps mariniers
* Wat vond de ontdekker van het gedicht van de desertie van 'De Pruyter'?
- Antwoord: Hij vond de desertie geen misdaad.
* Hoe reageerde de commandant van 'De Pruyter' toen hij vroeg of hij met zijn Indonesische geliefde mocht trouwen?
- Antwoord: Hij werd woedend.
* Wat vonden de ouders van 'De Pruyter' van zijn verliefdheid?
- Antwoord: Zij hadden er geen begrip voor.
Bron: Henk
* Waarom moest Henk zijn relatie met Noes geheim houden?
- Antwoord: Hij was nog getrouwd in Nederland en kreeg geen medewerking voor een 'scheiding te velde'.
* Waaruit kun je afleiden dat Henk en Noes vastbesloten waren om samen verder door het leven te gaan?
- Antwoord: Ze spaarden samen voor haar overtocht naar Nederland
* Noes was katholiek en Henk was niet religieus. Gaf dat problemen in hun huwelijk?
- Antwoord: Het was geen probleem.
Kerndoelen
37 De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken;
- tijd van wereldoorlogen (1900-1950)
De leerling leert daarbij in elk geval de relatie te leggen tussen de gebeurtenissen en ontwikkelingen in de 20e eeuw (waaronder de Wereldoorlogen en de Holocaust), en hedendaagse ontwikkelingen. De vensters van de canon van Nederland dienen als inspiratiebron voor de behandeling van de tijdvakken.
40 De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom tussen 1945 en 1949 tienduizenden Nederlandse soldaten hebben gevochten in Nederlands-Indië dat nu Indonesië is.
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe veel van die soldaten een relatie kregen met een Indonesisch meisje en vervolgens een of meer kinderen bij haar verwekten.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom veel van die kinderen op gegeven moment geen contact meer hadden met hun biologische vader en zonder hem opgroeiden.
- De leerlingen kunnen verklaren waarom veel soldaten hun geliefde en hun kinderen in de steek hebben gelaten of moesten laten.
- De leerlingen hebben aan de hand van voorbeelden gezien hoe de achtergebleven moeders en hun kinderen verder moesten zonder de verwekker van de kinderen.
- De leerlingen hebben gezien hoe veel Indonesische vrouwen en hun kinderen op zoek zijn (geweest) naar hun voormalige Nederlandse geliefde, c.q. hun biologische vader.
De opdracht is goed gemaakt als:
- de leerlingen de vragen die ze over hun bron hadden, voor zover mogelijk correct hebben beantwoord;
- tijdens het klassengesprek respect hebben getoond voor elkaar en elkaars mening en elkaar de kans hebben gegeven om hun mening te uiten en te beargumenteren.