Vliegende kruideniers


In april 1945 was duidelijk geworden dat Duitsland zich spoedig aan de Geallieerden zou  overgeven. Daarmee zou de Tweede Wereldoorlog in Europa ten einde komen. Toch was een groot deel van Nederland nog door de Duitsers bezet. Ook heerste er al maanden hongersnood in het westen van het land. Dat was de Hongerwinter. Door die hongersnood stierven uiteindelijk ruim 20.000 mensen.

Toen stemden na moeizame onderhandelingen de Duitse bezetters van Nederland ermee in dat Geallieerde vliegtuigen voedsel afwierpen boven het deel van Nederland dat door de hongersnood getroffen was. De Britten noemden deze actie 'Operation Manna' (naar het Bijbelverhaal over het uit de hemel neerkomen van manna ('voedsel uit de hemel') voor de Israëlieten in de woestijn). De Amerikanen spraken over 'Operation Chowhound' (plat Amerikaans voor vreetzak of veelvraat). En in Nederland noemde men de bommenwerpers die voedsel kwamen afwerpen 'Vliegende kruideniers'.

tekeningZwaaien naar de 'vliegende kruideniers', tekening van ooggetuige Ton Hermans

 


 
opdrachtWaarom was Nederland toen nog deels door de Duitsers bezet? Wat veroorzaakte de Hongerwinter in het nog bezette deel van Nederland?

De eerste officiële televisie-uitzending in Nederland was op 2 oktober 1951. Internet, met onder meer websites die nieuws brengen kwam pas vanaf 1993 bij steeds meer mensen in de huiskamer. En weer enkele jaren later kwamen smartphones in de handel waarmee je kunt filmen en beeldbellen.

Toch werd van het afwerpen van voedsel in april 1945 verslag gedaan in bewegende beelden en geluid en konden talloze mensen overal in Nederland die verslagen zien. Hoe kan dat?

Op deze vragen vind je antwoord in de bronnen in deze les.

Daarna gaan jullie als redacteur te werk om verslag te doen van de voedseldroppingen met de middelen die er in 1945 wél waren. Doe het op zodanige manier dat mensen overal in Nederland in bewegende beelden en geluid kunnen zien hoe die voedseldroppingen plaatsvonden en waar.

 


 
werkinuitvoeringVoor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd.  Je doet het eerste deel van de opdracht alleen, het tweede samen met een klasgenoot.

Deel I
Lees Bron: Hongerwinter. Die geeft antwoord op de eerste twee vragen in Opdracht. Schrijf de antwoorden op deze vragen op.
Lees Bron: Voedseldroppingen en kijk goed naar het filmfragment in deze bron. Schrijf op wat jullie opvalt bij het zien van deze film.

Bekijk deze film nog een keer en geef zoveel mogelijk antwoord op deze vragen:

De antwoorden kunnen jullie gebruiken als basis voor jullie eigen filmverslag.

Deel II
Lees Bron: Polygoonjournaal en kijk ook naar de film in deze bron. Dan zie je hoe in 1945 verslag werd gedaan in bewegende beelden en geluid en hoe iedereen in Nederland naar zulke verslagen kon luisteren, en ook tot ver na het einde van de Tweede Wereldoorlog nog.

Aan de hand van wat je in deze film hebt gezien en van wat je verder over de voedseldroppingen van april 1945 hebt geleerd maak je zelf een dergelijk verslag van die voedseldroppingen.

Let op ! Mobiel bellen kon in 1945 niet en beeldbellen ook niet. Gebruik dus je smartphone alleen als camera met microfoon en sla de film op alsof er een filmrol in je apparaat zit.

Probeer dit verslag niet langer dan 2 minuten te maken. want de aandacht van kijkers en luisteraars verslapt altijd na verloop van tijd. Zoek er een passend achtergrondmuziekje bij.

 


 
Op 6 juni 1944 landden de Geallieerden in Normandië in Frankrijk. Vandaar uit rukten ze steeds verder naar het oosten en noorden op. In september van dat jaar bevrijdden ze Zuid-Nederland. Toen stokte de opmars doordat het de Geallieerde strijdkrachten niet lukte om bij Arnhem een brug over de Rijn in handen te krijgen en de Duitse weerstand vervolgens niet te breken bleek te zijn. Daardoor bleef de rest van Nederland nog maandenlang bezet door de Duitsers. In die tijd brak er in het westen van het land hongersnood uit. Dat was de Hongerwinter. Meer dan 20.000 Nederlanders stierven door honger.

hongerwinter

Lees ook: ‘De Hongerwinter van 1944-‘45’ op Hongerwinter van 1944-45 – Laatste oorlogswinter | Historiek.

 


 
Op 29 april 1945, zes dagen vóór de capitulatie van de Duitsers in Nederland, vlogen honderden vliegtuigen via een door de Duitsers voorgeschreven route laag over de steden, dorpen en polders van westelijk Nederland. Het gebulder van de naderende vliegtuigen was al te horen lang voordat ze in zicht kwamen. De straten stroomden vol uitgelaten mensen, die met lakens, slopen en zakdoeken naar de piloten zwaaiden. Op de daken van de huizen lagen grote vlaggen uitgespreid ter verwelkoming van het voedselbombardement. Tot en met 8 mei 1945 werden enorme hoeveelheden voedsel boven het door de oorlog geteisterde westelijk deel van Nederland afgeworpen.

Diverse ooggetuigen hebben de voedseldroppingen gefilmd, het Gemeentearchief van Rotterdam heeft die (geluidloze) filmpjes verzameld en tot één filmverslag samengevoegd van 12 minuten. Dit filmverslag is ingekort tot ongeveer de helft: 

 



neerlandsnieuwsVoor, tijdens en tot geruime tijd na de Tweede Wereldoorlog waren de mensen voor het nieuws aangewezen op kranten, radio én de journaals in de bioscoop. Het enige bedrijf in Nederland dat jarenlang bewegende journaalbeelden verzorgde was de firma Polygoon-Profilti.

Je opa en oma - en misschien ook je vader en moeder - kennen dit nieuwsmedium vast wel. Voordat in de bioscoop de film begon, zag je een Polygoonjournaal. Wat bedoeld werd en wordt met ‘Polygoonjournaal’ is een combinatie van twee Nederlandse bioscoopjournaals, te weten Neêrlands Nieuws en Polygoon Wereldnieuws, geproduceerd door de firma Polygoon-Profilti.

In 1924 begon Polygoon met tweewekelijkse journaals (nog zonder geluid). Vanaf het begin van de jaren dertig werden de journaals wekelijks én met geluid in de bioscopen getoond. Deze bioscoopjournaals gingen in de Tweede Wereldoorlog gewoon door (al waren ze in die jaren zeer pro-Duits gekleurd). Tot 1987 bleef het Polygoonjournaal bestaan. Toen stopte het omdat het bioscoopjournaal definitief was 'ingehaald' door de dagelijkse televisiejournaals.

Als voorbeeld staat hieronder een typisch Polygoonjournaal van 29 april 1955 met de aparte en overbekende stem van redacteur Philip Bloemendal. In dit journaal wordt op een symbolische wijze de voedseldropping van 29 april 1945 in Den Haag herhaald en herdacht:

 


 

Deze les is gebaseerd op de Nationale WO2-collectie Oorlog in Blik, uitgevoerd in opdracht van het NIOD.

oorloginblik

Daarnaast hebben we dankbaar gebruikt kunnen maken van een Polygoonjournaal van 1955. 'Vliegende kruideniers' is onderdeel van het Erfgoed van de Oorlog van het Ministerie van VWS en het Centrum voor Mondiaal Onderwijs.

 


 
Tussen 29 april en 8 mei 1945 wierpen talrijke Geallieerde bommenwerpers voedselpakketten af boven het westen van Nederland, dat toen nog door de Duitsers bezet was. Dat konden de Geallieerden doen na moeizaam over leg met de Duitse bezetters.

Waarom was er toen sprake van noodhulp, hulp waarmee mensen van de dood moesten worden gered? Waarom was die noodhulp nodig geworden? En waarom was Nederland tussen 29 april en 5 mei, de dag van de bevrijding nog steeds voor een deel bezet door de Duitsers?

Dit zoeken leerlingen uit aan de hand van beeldmateriaal uit de tijd waarin die noodhulp werd verleend en andere informatie die in deze les ies verwerkt.

Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 2 lesuren uit. Het eerste deel van de opdracht laat u door leerlingen individueel doen, het tweede deel door tweetallen. Bij ieder tweetal is een smartphone nodig om een beeldverslag te maken en op te nemen.

Deel I
De leerlingen bestuderen Bron: Hongerwinter en Bron : Voedseldroppingen Ze zoeken daarbij antwoorden op de vragen in Opdracht en in Dit ga je doen..

Als de eerste les bijna om is, vraagt u enkele leerlingen om antwoord te geven op die vragen. Stel een paar vragen aan leerling A, een paar andere vragen aan leerling B, enzovoort tot u alle vragen gehad heeft.

De antwoorden staan bij Uitwerking.

Deel II
U maakt groepen van twee leerlingen.

Elke groep raadpleegt Bron: Polygoonjournaal en maakt met een smartphone een beeldverslag van voedseldroppingen in het westen van Nederland.

Als iedereen hiermee klaar is, bekijkt u de beeldverslagen en looft u een prijs uit voor het mooiste verslag. Die prijs kan een bezoek zijn een herdenkingsplek in Nederland die met de Tweede  Wereldoorlog en de Duitse bezetting van Nederland te maken heeft.

Uitwerking
Bij Bron: Hongerwinter
- Waarom was Nederland toen nog deels door de Duitsers bezet?
Antwoord: de opmars van de Geallieerden in Nederland in september 1944 kem tot stilstand doordat het ze niet lukte om bij Arnhem een brug over de Rijn te veroveren op de Duitsers en Duitse troepen aan de noordkant van de Rijn van geen wijken wisten.

- Wat veroorzaakte de Hongerwinter in het nog bezette deel van Nederland?
Antwoord: Op 17 september 1944 werd op last van de regering-in-ballingschap in Londen het treinverkeer in Nederland stilgelegd door een staking. Als vergelding voor deze staking legde de Duitse bezetters het vervoer van voedsel per schip stil. Vervoer van voedsel over de weg was geen goed alternatief want er was te weinig brandstof beschikbaar voor het wegvervoer. Daardoor was er een toenemend voedseltekort, vooral in de grote steden in het westen van Nederland en dat leidde tot de hongersnood.

Bij Bron: Voedseldroppingen
- Wat zie je? Waar gaat het over?
Antwoord: Je ziet vliegtuigen laag komen overvliegen en (voedsel)pakketten droppen.

- Hoe hoog vliegen de vliegtuigen?
Antwoord: Laag, dan kun je duidelijk zien aan de bomen en daken waar ze overheen komen.

- Hoe reageren de mensen?
Antwoord: Iedereen is erg enthousiast. Mensen zwaaien met een vlag, zakdoek of met hun armen. Je ziet diverse Nederlandse rood-wit-blauw-vlaggen wapperen.

- Waar komen de pakketten terecht?
Antwoord: De meeste pakketten komen in het open veld terecht, maar sommige pakketten vallen in het water of gaan zelfs dwars door het dak van een huis heen.

- Wat doen de mensen met de pakketten?
Antwoord: In lange rijen verzamelen de mensen de pakketten en vervoeren de voedselpakketten met paard en wagen, boten of vrachtauto's verder.

- Waar kon je aan zien dat de nood hoog was?
Antwoord: Sommigen kunnen niet wachten en beginnen meteen te eten, midden op het open veld.

- Hoe kon je zien dat er mensen waren die de leiding hadden?
Antwoord: Je ziet enkele mensen met een band om de mouw en enkelen in een uniform (Rode Kruis-medewerkers, politieagenten?).

- Hoe was de algemene stemming?
Antwoord: Iedereen is uitgelaten en je ziet alleen maar blije gezichten.

Kerndoelen
37. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken:

– tijd van wereldoorlogen (1900–1950)

40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken.

 


 

 


 
De opdracht is goed gemaakt als:

 

verwante lessen