Dat Rotterdam op 14 mei 1940 kort na de Duitse inval in Nederland is gebombardeerd, weten de meeste mensen in Nederland wel. In Rotterdam kun je goed zien welk deel van de stad toen is getroffen en in vlammen is opgegaan. De grens rond dit gebied is namelijk aangegeven met merktekens en staat bekend als de 'Brandgrens'.
Maar ook op 31 maart 1943 werd Rotterdam zwaar gebombardeerd. Op die dag stegen Amerikaanse vliegtuigen in Groot-Brittannië op om Duitse doelwitten in Rotterdam te bombarderen. Maar om allerlei redenen kwamen hun bommen per ongeluk op andere plekken in de stad terecht dan de bedoeling was. Daarbij vielen ruim driehonderd doden en raakten duizenden mensen dakloos. Vanaf 2017 wordt dit bombardement elk jaar op 31 maart herdacht. Toch weet vooral buiten Rotteerdam bijna niemand dat dit bombardement heeft plaatsgehad en waar precies. Daarom wordt het ook wel het 'vergeten bombardement' genoemd.
Hoog tijd dus om dit bombardement meer onder de aandacht te brengen en te houden. Dat zijn we toch aan de slachtoffers van dat bombardement verplicht.
Gezicht op Rotterdam met verwoeste huizen en gebouwen als gevolg van het bombardement van 31 maart 1943
Jullie gaan ervoor zorgen dat mensen die nu in Rotterdam wonen en mensen die Rotterdam bezoeken te weten komen wat er die dag in 1943 is gebeurd.
- Eerst zoeken jullie uit welk deel van Rotterdam toen is gebombardeerd. Dat geven jullie aan op een plattegrond van de stad.
- Daarna trekken jullie een grens rond dit getroffen gebied. Die grens wordt de nieuwe brandgrens.
- Dan ontwerpen jullie een markering die de grens van het getroffen gebied aangeeft.
- Vervolgens vragen jullie de gemeente Rotterdam om die nieuwe brandgrens rond het getroffen gebied aan te geven met jullie markeringen.
- Ten slotte zoeken jullie uit waar de bommen eigenlijk hadden moeten vallen en hoever dat van de getroffen wijk af was.
Voor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd. Je doet het eerste deel van de opdracht alleen, het tweede samen met een klasgenoot.
Deel I: 20 minuten
- Kijk en luister naar Bron: Video 1. Die bevat getuigenverhalen van enkele Rotterdammers die het bombardement van 31 maart 1943 bewust hebben meegemaakt.
- Schrijf alle straten op die in deze bron worden genoemd. Maar let op: drie van die bestaan niet meer namelijk de Mathenesserhof, de Nanningstraat en de Tweede Gijselingstraat.
Deel II: de rest van de tijd
Zoek een klasgenoot om samen deel II van deze opdracht te doen. Voor dit deel van de opdracht heb je de overige bronnen in de les nodig. Neem die door en voerde instructie uit die je bij deze bronnen krijgt.
- Zoek met behulp van Google Maps op waar de nog bestaande straten liggen die in het eerste video-interview genoemd worden Raadpleeg hiervoor Bron: Google Maps en volg de instructies in deze bron.
- Zoek de straten op die de grens van het getroffen gebied aangeven. Deze straten vormen de nieuwe brandgrens.
- Ontwerp een wegmarkering om de grens van het verwoeste gebied aan te geven. Het mag een bord zijn, een paaltje, een beeld, als het maar goed zichtbaar is voor voorbijgangers. Print dit ontwerp uit.
- Schrijf een brief aan de burgermeester of een van de wethouders van Rotterdam. Wie dat zijn, vind je op College van B en W | Rotterdam.nl.
Het adres war de brief naartoe moet, is:
College van Burgemeester en Wethouders
Postbus 70012
3000 KP Rotterdam - Geef je ontwerp, je plattegrond en je brief aan je leerkracht. Die beoordeelt ze en zorgt ervoor dat de brieven met ontwerp en plattegrond aan het college van B. en W. van Rotterdam worden gestuurd.
Luister naar het eerste videoverslag. Deze Rotterdammers vertellen waar hun ouderlijk huis of een familielid zich bevond dat getroffen werd door het bombardement in 1943:
Lees ook op Herdenking Vergeten Bombardement op zaterdag 31 maart a.s. - Bospolder Tussendijken hoe sindsdien dit bombardement is herdacht in Rotterdam.
- Breng in Google Maps de stad Rotterdam in beeld
- Linksboven zie je een tekstblok. Vul daar 'Hudsonstraat, Rotterdam' in (een van de getroffen straten die niet in de interviews genoemd wordt).
- Als je met de muis in het tekstvak gaat staan klapt er een menu waarin je voor 'opslaan' kunt kiezen
- Als je een fout ingetypte naam hebt opgeslagen maak je dit ongedaan door op 'opgeslagen' te klikken
- Klik op 'Favorieten' om de straat vast te leggen op de kaart.
- Als je alle getroffen straten die nu nog bestaan hebt ingetypt en opgeslagen, zie je op de kaart de straten in de wijk die getroffen werden.
- Print de kaart van de wijk met de door jullie gevonden straten uit. Op jullie print kleur je alle straten met een markeerstift. Kleur de straten helemaal van begin tot einde (let op: sommige straten zijn behoorlijk lang). Al snel zul je de omtrek van de wijk zien die getroffen zijn.
Kijk naar het tweede videofragment...
... en beantwoord daarna deze vragen:
- Waarom zijn de bommen juist op die plek in Rotterdam terechtgekomen?
- Welke oorzaken noemen de geïnterviewden waardoor de bommen op de verkeerde plek terecht gekomen zijn?
- Wat voor soort bommen werden er gebruikt?
- Waarom reageerden diverse getroffenen niet meteen op het luchtalarm?
- Welke oorzaken worden er genoemd waardoor de huizen bij het bombardement werden verwoest.
- De brandweer kon niets doen. Hoe kwam dat?
- Wat vonden de geïnterviewden van de actie van de Amerikanen?
N.B.: De heer Stoppelenburg (zie zijn foto hieronder) noemt de plek die het beoogde doelwit van het bombardement was. De naam die hij noemt is van een haven die je niet zult vinden op Google Maps, maar hij bedoelt de haven met een naam die sterk lijkt op de door hem genoemde naam.
Zoek uit met Google Maps hoeveel kilometer er zat tussen het beoogde doel van het bombardement en de getroffen wijk. Doe het zó:
- Zoom zover in dat de getroffen wijk en (een deel van) de havens te zien is
- Ga weer naar het tekstblok links bovenin. Typ de juiste naam van het doelwit in dat de heer Stoppelenburg noemt en sla die op met het stersymbool. Typ van de getroffen wijk de naam 'Park 1943' in en sla die ook op
- Klik met de rechtermuisknop op de kaart op het stersymbool in de haven en kies uit het menu 'afstand meten' Klik nu op 'Park 1943' en lees de afstand af.
Op 31 maart 1943 stegen er in Groot-Brittannië Amerikaanse vliegtuigen op. Ze gingen naar Rotterdam om daar Duitse doelen te bombarderen. Het was slecht weer, de vliegtuigen kwamen op grote hoogte op hun bestemming aanvliegen en hun bommen per ongeluk op een dichtbevolkte woonwijk vallen. In deze wijk werden veel huizen verwoest of beschadigd. Bij het bombardement kwamen minstens 326 mensen om het leven en raakten nog eens honderden mensen gewond. Duizenden mensen raakten dakloos en moesten elders worden ondergebracht. Daarmee werd het bombardement op deze wijk het zwaarste dat Rotterdam te verduren kreeg na het bombardement van 14 mei 1940. Toch weten nu maar weinig mensen dat dit bombardement heeft plaatsgehad. Om die reden wordt dit bombardement ook wel “het vergeten bombardement” genoemd.
Om de herinnering aan dit bombardement weer tot leven te brengen en te bewaren heeft de Stichting Mondelinge Geschiedenisprojecten mensen geïnterviewd die getuige waren van dit bombardement. Deze interviews zijn online te vinden op www.getuigenverhalen.nl. Deze interviews zijn de basis voor de gelijknamige lesbrief van het CMO.
Dat Rotterdam op 14 mei gebombardeerd is met alle ellende van dien, weten de meeste Nederlanders wel, vooral omdat dit ng steeds herdacht wordt. Maar dat ook op 31 maart 1943 Rotterdam zwaar gebombardeerd is, met bijna even kwalijke gevolgen, weten de meeste Nederlander juist niet, al probeert het bestuur van de gemeente Rotterdam er meer bekendheid aan te geven.
Daar kan het gemeentebestuur hulp bij gebruiken van uw leerlingen en van uzelf.
Daarom kunt u met deze les leerlingen kennis laten nemen van wat er op die dag in maart 1943 gebeurd is in Rotterdam en die kennis aanwenden om meer bekendheid te geven aan dit min of meer vergeten bombardement.
Plan van aanpak
Voor deze opdracht trekt u 2 uur uit.
De opdracht bestaat uit twee delen. Deel I doen de leerlingen individueel deel II in tweetallen.
Deel I
Hier ruimt u 20 minuten voor in.
De leerlingen bekijken Bron: Video 1. Die bevat getuigenverhalen van enkele Rotterdammers die het bombardement van 31 maart 1943 bewust hebben meegemaakt. De leerlingen schrijven alle straten op die in deze bron worden genoemd. van die straten bestaan de Mathenesserhof, de Nanningstraat en de Tweede Gijselingstraat nu niet meer; die zijn voor deel II van de opdracht dus niet te gebruiken.
Deel II
Hier hebben de leerlingen de resterende tijd voor.
Voor dit deel van de opdracht gebruiken de leerlingen de overige bronnen in de les. Bij deze bronnen staan instructies. Het is dus zaak ook zelf deze bronnen door te nemen voordat u deze les in de klas brengt.
Aan de hand van deze instructies maken de leerlingen een platterond van de verwoeste wijk en omgeving waarbij met een grens is aangegeven waar tijdens het bombardement verwoestingen zijn aangericht.
Ook ontwerpen de leerlingen een wegmarkering om voor mensen die dit deel van de stad bezoeken aan e geven waar die grens precies ligt. Het mag een bord zijn, een paaltje, een beeld, als het maar goed zichtbaar is voor voorbijgangers.
Ten slotte schrijven de koppels een brief aan de buremeester en wethouders van Rotterdam om hen te vragen die markeringenen op de grens aan te brengen. Bij die brief voegt ieder paar leerlingen het plattegrond dat ze hebben gemaakt en hun ontwerp voor de markering. Ieder koppel richt zijn brief aan een van de leden van B. en W. de lijst van wethouders staat op op College van B en W | Rotterdam.nl.
Het adres waar de brief naartoe moet, is:
College van Burgemeester en Wethouders
Postbus 70012
3000 KP Rotterdam
Als iedereen klaar is, kijkt u de brieven met plattegrond en ontwerp na.
Daarna stuurt u de brieven met de bijlagen op naar bovenstaand adres.
Uitwerking
Bij Bron: Video 1
- De elf nog bestaande straten van de veertien genoemde straten zijn: Blokmakerstraat, Grote Visserijstraat, Korfmakersstraat, Marconiplein, Mathenesserdijk, Schaepmanstraat, Schiedamseweg, Spanjaardstraat, Taanderstraat, Willem Beukelszoonstraat en Zeilmakersstraat.
- Straten die genoemd worden in de interviews, maar nu niet meer bestaan: Mathenesserhof, Nanningstraat en Tweede Gijselingstraat (niet te verwarren met de Gijselingstraat).
Plattegrond met brandgrens:
- De kaart komt er na het markeren van de genoemde, nog bestaande straten en de door ons al gegeven Hudsonstraat, als volgt uit te zien:
Bij Bron: Video 2
- De getroffen straten lagen dichtbij de havens van Schiedam. De heer Stoppelenburg noemt als doelwit de Merwedehaven. Hij bedoelt waarschijnlijk de Merwehaven.
- De geïnterviewden noemen als oorzaken navigatiefouten en stormweer met windkracht 9.
- Volgens de geïnterviewden werden er brandbommen afgeworpen.
- Het luchtalarm was al zo vaak ten onrechte afgegaan dat bewoenrshet niet eht serieus namen toen het weer eens afging.
- Verwoestignn werden aangericht door de luchtdruk van de ontplofte bommen en door brand.
- De brandweer had geen hulpstukken die ze op de welputten konden aansluiten.
- De geïnterviewden namen het de Amerikanen niet kwalijk.
De afstand tussen het gekozen doelwit en de getroffen wijk is hemelsbreed zo'n 1 á 1,5 km.
Kerndoelen
37 De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken;
- tijd van wereldoorlogen (1900-1950)
(..) De leerling leert daarbij in elk geval de relatie te leggen tussen de gebeurtenissen en ontwikkelingen in de 20e eeuw (waaronder de Wereldoorlogen en de Holocaust), en hedendaagse ontwikkelingen. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken
41 De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden.
- De leerlingen hebben gezien dat Rotterdam niet alleen op 14 mei 1940 zwaar is gebombardeerd maar ook op 31 maart 1943.
- De leerlingen hebben duidelijk laten zien welk deel van Rotterdam door dit bombardement werd getroffen.
- De leerlingen kunnen uitleggen wat het beoogde doel was van dat bombardement, waarom juist dat doel was gekozen en waarom dat doel werd gemist.
De opdracht is goed gemaakt als:
- de plekken waar bommen zijn ingeslagen, op de plattegrond van Rotterdam de correcte plaats hebben gekregen;
- de ontwerpen voor een grensmarkering van het gebombardeerde gebied in het oog springen bij voorbijgangers door hun vorm en kleur.
- de brieven goed verzorgd zijn en in correct Nederlands zijn geschreven (best el belangrijk omdat ze gericht zijn aan mensen met een vooraanstaande publieke functie) en duidelijk maken waarom het belangrijk is dat voor mensen die nu leven duidelijk zichtbaar moet worden gemaakt wat zich op 31 maart 1943 heeft afgespeeld in de getroffen wijk.