Meteen na de bezetting van Nederland in mei 1040 namen de Duitsers tal van maatregelen om hun eigen (fascistische) ideeën op te leggen aan alle burgers van Nederland. Ook schrijvers van literatuur moesten zich aan die leer aanpassen. Hiertoe namen de bezetters de volgende maatregelen:
- Op 27 november 1940 richtten de Duitsers het Departement voor Volksvoorlichting en Kunsten DVK op. Die kreeg een aparte afdeling, de Afdeling voor het Boekwezen.
- Alle dichters en schrijvers moesten zich aansluiten bij een bond genaamd Letterengilde.
- Alleen schrijvers die de Duitsers goedgezind waren, kregen toestemming om hun boeken uit te brengen.
Maar talloze bekende en onbekende schrijvers lapten de censuur aan hun laars. Die schreven de hele bezettingstijd door gedichten en boeken en deden die ook verschijnen. Enkele gedichten en boeken waren heel bekend en bereikten hoge oplagen. Van het gedicht '(Een lied voor) De Achttien Dooden'* van Jan Campert bijvoorbeeld zijn meer dan 15.000 exemplaren gedrukt.
Maar meestal waren de oplages klein en gingen exemplaren van een uitgave van hand tot hand. Gedichten en verhalen werden overgeschreven, overgetypt, gekopieerd met een stencilapparaat of gedrukt op illegale drukpersen. Dat was niet zonder gevaar. Wie in handen van de bezetters viel, liep het risico te worden gedood. Dat overkwam bijvoorbeeld de Groningse kunstenaar/uitgever Hendrik Nicolaas Werkman.
Naast zo'n duizend illegale boeken zijn er ook een kleine vijfduizend verzetsgedichten illegaal verschenen. Veel gedichten hadden geen hoge literaire kwaliteit, maar ze lieten wel goed zien hoe de Nederlanders de oorlog beleefden. Die waren boos, bang of bedroefd en lieten zien wat ze belangrijk genoeg vonden om in een gedicht te verwoorden. Er zijn gedichten die gaan over grote gebeurtenissen (zoals de landing van de geallieerden in Normandië op 6 juni 1944 of het einde van de oorlog op 5 mei 1945). Weer andere gedichten gaan over over allerlei dagelijkse zaken die de geschiedenisboeken niet hebben gehaald.
* Klik hier om het gedicht te lezen: https://www.tweedewereldoorlog.nl/wp-content/uploads/2014/01/Beeldbank-WO2-NIOD-182493.jpg.