Arbeidsinzet


ookzootevredenWerken in het buitenland is nu heel gewoon, zeker voor mensen die vlakbij de grens wonen. Mensen doen dat omdat ze over de grens makkelijker een baan kunnen vinden die bij hen past dan in Nederland. Of ze gaan daar werken omdat ze dan meer verdienen. Of omdat ze dat leuk vinden. Wat hun reden ook is, ze hebben er zelf voor gekozen.

Tot 1933 was het niet anders. Ook toen werkten er Nederlanders in het buitenland, onder meer in Duitsland. Dat deden ze vrijwillig.

Daarna veranderde dat. En vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog toen Nederland door Duitsland was bezet. Niet alleen werkten steeds meer Nederlanders niet vrijwillig in Duitsland. Vaak moesten werk doen waar ze niet voor gekozen hadden.

Hoe is dat te verklaren?

 


 
opdrachtDie verandering in werken in Duitsland voltrok zich stapsgewijs. Jullie gaan na wat die stappen waren. Daarbij leer je wat de titel van deze les precies betekent.

Daarna maken jullie per stap een pamflet waarin je duidelijk maakt dat je die stap afkeurt en waarom.

 


 
werkinuitvoeringeenuurVoor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. We verdelen de klas in zeven groepen.

Iedereen leest de Bron: Dwangarbeid. Daarna verdelen jullie de andere bronnen en maken jullie bij de gekozen bron een pamflet. 

Je kunt daarbij de spelling aanhouden die je gewend bent. Je mag ook proberen de spelling na te bootsen die tussen 1940 en 1945 gebruikt werd. Als je dat wilt of je weet niet goed hoe een pamflet in elkaar zit, zoek dan op www.beeldbankwo2.nl naar voorbeelden hiervan en gebruik als zoekterm ‘pamflet’.

In onderstaande bronnen zie je hoe het zover gekomen is. De titels van die bronnen zijn:

  • Arbeid in de grensstreek
  • Propaganda
  • Tekorten in Duitsland
  • Arbeitseinsatz
  • Studeren of werken?
  • Voormalige dienstplichtigen
  • Razzia’s

 


 
Tot 1938 mocht je als inwoner van Nederlander zelf uitmaken of je in Duitsland ging werken of niet. Ook inwoners van andere buurlanden van Duitsland gingen vrijwillig in Duitsland werken.

Maar gedurende de Tweede Wereldoorlog werd het wel anders. Uiteindelijk  werkten een half miljoen Nederlandse mannen kortere of langere tijd als dwangarbeider in Duitsland. De Duitse regering had er liever anderhalf miljoen gehad. Uit alle door Duitsland bezette gebieden waren in totaal 7,7 miljoen arbeiders naar Duitsland gevoerd om dwangarbeid te doen. Die maakten samen de helft uit van alle arbeiders in de Duitse oorlogseconomie uit.

dwangarbeid

 


 
Vanaf 1933 was Duitsland in hoog tempo aan het opbouwen en er was volop werk. In Nederland daarentegen was er een grote economische crisis en een hoge werkloosheid. Tal van Nederlandse werklozen zochten daarom werk in Duitsland.

arbeidsbureau

Zij deden dat vrijwillig, maar vanaf februari 1938 werden veel werklozen ertoe gedwongen. De arbeidsbureaus in de grensstreken vonden werk in Duitsland 'passende arbeid' voor werklozen. Als je weigerde, werd de werklozensteun gestopt en kwam je ook niet meer in aanmerking voor werkverschaffingplaatsen in Nederland.

 


 
pamfletNa de Duitse inval op 10 mei 1940 gingen de Duitse bezetters door met het bestaande beleid waarbij werklozen gedwongen moesten werken in Duitsland. Verder probeerden ze personeel voor werk in Duitsland te werven door middel van propaganda en wervingsacties. Maar het aanbod aantal arbeiders dat zich meldde was aanzienlijk lager dan het aantal werkplekken in Duitsland dat gevuld moest worden.

 

 


 
operatiebarbarossaOp 22 juni 1941 begon Duitsland met Operatie Barbarossa, de veldtocht in de Sovjet-Unie. Voordat die operatie begon en ook daarna werd in Duitsland de vraag naar buitenlandse, dus ook naar Nederlandse arbeidskrachten steeds groter. Dat kwam doordat miljoenen Duitse mannen gemobiliseerd werden om als soldaat aan die veldtocht in de Sovjet-Unie mee te doen. Daardoor ontstond een groot tekort aan arbeidskrachten bij Duitse bedrijven, waaronder ook de wapenindustrie.

 

 


 
Het Reichsarbeitsministerium (het Duitse ministerie voor arbeid) bepaalde in 1942 dat de openvallende gaten moesten worden gevuld met arbeiders uit de door Dutsland bezette gebieden. Dit heette Arbeitseinsatz en in het Nederlands Arbeidsinzet.

bevel

In Nederland werden vanaf 23 februari 1942 alle Nederlanders, die daarvoor in aanmerking kwamen, verplicht een tijd in Duitsland te werken. Speciale commissies bepaalden wie uitgezonden werden naar Duitsland. Het eerst waren de arbeiders in die bedrijfstakken aan de beurt die niet voor de oorlogsvoering van belang waren, zoals vervaardigers van luxeartikelen.

Regelmatig kregen de commissies de opdracht om een quotum te halen: 30.000 metaalarbeiders in het voorjaar van 1942, 38.000 arbeiders uit de textiel- en lederindustrie in augustus van dat jaar en 25.000 studenten en overheidsmedewerkers in december.

 


 
Vanaf 13 maart 1943 moesten studenten van de Duitse autoriteiten de zogenaamde Loyaliteitsverklaring tekenen. Dat was een verklaring waarin de studenten beloofden geen protesten te houden of enige ander verzet te plegen tegen de Duitse autoriteiten. Studenten die de verklaring niet wilden tekenen, werden opgeroepen voor de Arbeidsinzet.

loyaliteitsverklaring

Het merendeel van de studenten weigerde echter te tekenen en werd hierop uitgesloten van de universiteit. Velen van hen doken onder om aan de arbeidsinzet te ontkomen.

 


 
Naarmate de oorlog vorderde en de Geallieerden meer successen boekten, bijvoorbeeld in het Middellands Zeegebied, groeiden bij de Duitsers de angst dat de 300.000 voormalige Nederlandse militairen bij een Geallieerde aanval in Nederland steun zouden geven aan de Geallieerden. Die waren naar huis gestuurd toen Nederland zich op 14 mei 1940 had overgegeven.

In mei 1942 moesten alle beroepsofficieren zich alsnog in krijgsgevangenschap begeven. Eind april 1943 werden ook alle dienstplichtigen opgeroepen zich hiervoor te melden. Alle soldaten werden ingezet in de Arbeidsinzet.

Koningin Wilhelmina in Londen riep via Radio Oranje de voormalige militairen op om zich niet te melden.

radiooranje

 


 
In de laatste fase van de oorlog gingen de Duitse bezetters over tot het houden van razzia’s, campagnes om talloze mensen op te pakken en weg te voeren. Hiertoe werden stadswijken en dorpen afgezet en werd huis na huis doorzocht om mensen op te pakken en onder dwang naar werkplekken in Duitsland te voeren. Verder dreigden ze, als er niet voldoende arbeidskrachten zouden komen opdagen, dat er een aantal burgers uit een wijk of dorp zouden worden gegijzeld en gefusilleerd.

razziarotterdamRazzia in Rotterdam, 10 en 11 november 1944

 


 
Het Erfgoedproject Nationale WO2-collectie Beeld bestaat uit meer dan 200.000 foto's, ruim 8.000 affiches en een groot aantal kamptekeningen uit 31 verschillende instellingen, waaronder het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD).

De Nationale WO2-collectie Beeld is ontsloten op trefwoord, plaatsnaam, persoonsnaam en onderwerp en te vinden op www.beeldbankwo2.nl.

tweelogos

NIOD heeft uit die enorme hoeveelheid beelden ook 20 Specials samengesteld, zoals 'Kerst in oorlogstijd' en 'De bevrijding van Nederland'.

CMO heeft bij de Special Arbeidsinzet deze les voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs gemaakt. 

 


 
In de Europese Unie staat het iedere inwoner vrij een baan te zoeken in eigen land of in een andere lidstaat van de unie. Daarom mag je als Nederlandse ingezetenen zelf bepalen of je in Duitsland gaat werken of in eigen land, of in een ander EU-land. Ook mag niemand je dwingen om een baan te accepteren die je helemaal niet wil doen. Tot in 1938 was dat ook al zo. Ook toen gingen Nederlanders vrijwillig in het buitenland werken, bijvoorbeeld in Duitsland. 

Daarna, en vooral tijdens de Duitse bezetting werden er mensen steeds meer gedwongen om in Duitsland aan het werk te gaan. Ook nam het aantal mesen dat gedwongen in Duitsland werkte toe. Hierbij speelde de invoering van de arbeidsinzet een cruciale rol.

Leerlingen volgen in deze les stap voor stap hoe dit uiteindelijk leidde tot de massale inzet van Nederlandse dwangarbeiders die met geweld werden weggevoerd om in de Duitse economie te werken die helemaal ingericht was op het voeren van oorlog.

Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit.

De leerlingen maken de opdracht in de les in zeven groepen. Iedere groep leest Bron: Dwangarbeid, kijkt de andere titels van de bronnen door en kiest er hiervan één uit om er een pamflet te maken. Let er wel op dat al deze bronnen aan bod komen.

Iedere groep maakt er een pamflet waarmee geprotesteerd wordt tegen de stap in het inzetten van arbeiders in Duitsland die in de bron wordt beschreven.

Als iedereen klaar is, kijkt u de pamfletten na.

Kerndoelen
36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.

37. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken:

– tijd van wereldoorlogen (1900–1950)
40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken.

 


 

  • De leerlingen weten wat de arbeidsinzet was in de periode 1933-1945.
  • De leerlingen kunnen uitleggen waarom Duitsland tussen 1933 en het uitbreken van de Tweede wereldoorlog Nederlandse arbeidskrachten wierf.
  • De leerlingen kunnen uitleggen waarom Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog steeds meer Nederlandse arbeidskrachten wierf.
  • De leerlingen kunnen aan de hand van regelgeving en gehanteerde wervingsmethoden uitleggen hoe bij de werving van arbeidskrachten in Nederland tussen 1933 en 1945 steeds meer dwang werd toegepast.

 


 

De opdracht is goed gemaakt als het pamflet:

  • weergeeft wat er in de bijpassende bron is verteld;
  • qua taalgebruik voldoet aan de eis dat de boodschap kort en helder is, en
  • qua opmaak de aandacht van kijkers trekt en vasthoudt.

 

verwante lessen

Login Form