Tijdens de Tweede Wereldoorlog, tussen 1942 en 1944, vertrok er vaak een trein uit Westerbork. Op een bord aan de zijkant van een van de wagons stond iedere keer de volgende tekst:
Een tekst die bij menigeen vragen oproept, misschien ook bij jou.
Je weet misschien waar Westerbork ligt, maar waar ligt in hemelsnaam Auschwitz?
Wie gingen er met de trein van Westerbork naar Auschwitz? Waarom deden ze dat?
Gingen er ook mensen met de trein van Auschwitz naar Westerbork?
Daar komt nog bij dat men van de treinborden met deze tekst erop één exemplaar heeft bewaard en in een tentoonstelling heeft gezet. Waarom zou men dat nou gedaan hebben?
Dat zoeken jullie uit in deze les. De antwoorden die je vindt, vormen samen een verhaal uit de Tweede Wereldoorlog. Jullie vertellen dit verhaal na door er een eigen tentoonstelling over te maken.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Maak de opdracht samen met één of meer klasgenoten.
Eerst zoek je een of meer klasgenoten om samen aan de opdracht te werken. Er moeten zeven groepen worden gemaakt.
Lees eerst Bron: 66 treinen.
Kies daarna een van de deelonderwerpen van het treinbordverhaal in Bron: Deelonderwerpen. In deze bron staan ook aanwijzingen voor het zoeken naar informatie die je kunt gebruiken voor de panelen van jullie tentoonstelling. Elk paneel vertelt een stuk van het verhaal achter het treinbord.
Vanaf juli 1942 zij er 93 treinen met duizenden Joden vanuit het voormalige Kamp Westerbork vertrokken naar de concentratie- en vernietigingskampen, waarvan 66 teinen naar Auschwitz, in het door Dutsland bezette deel van Polen. Op 26 januari 2019, dus 74 jaar na de bevrijding van die kampen werd in Herinneringscentrum Kamp Westerbork de tentoonstelling ‘Westerbork-Auschwitz’ geopend.
In die tentoonstelling is goed te zien wat Westerbork met de kampen in Auschwitz te maken had tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo is onder meer een exemplaar te zien van het treinbord 'Auschwitz-Westerbork'. Ook kun je een exemplaar zien van de pakken die gevangenen in de kampen moesten dragen. Verder bevat de tentoonstelling beelden en foto's van vroeger en van nu. En niet te vergeten: filmmateriaal. “Dat is wel echt uniek,” zei directeur Dirk Mulder.
Mulder legt uit dat al die beelden, foto’s en films laten zien wat voor mensen ie er in Kamp Westerbork terechtkwamen en wat er vervolgens met ze gebeurde. Het tentoongestelde materiaal vertelt verhalen van mensen die dat hebben meegemaakt, en het vrijwel altijd niet kunnen navertellen. Veruit de meeste mensen die de treinreis Westerbork-Auschwitz maakten, werden op de plaats van bestemming vermoord. Anderen moesten werken in een kamp en slechts enkelen hebben het verblijf in een kamp overleefd.
Het ijzeren treinbord (hierboven) is volgens Mulder een bijzonder stuk. "Alle treinen die vanuit Westerbork naar Auschwitz gingen, hadden het bord met daarop 'Westerbork-Auschwitz' en 'Auschwitz-Westerbork' op een van de wagens. De treinen kwamen dus ook weer terug. Zo'n bord is echt een icoon (= belangrijk symbool) van de Jodenvervolging en van het bewijs ervan."
In de tentoonstelling zijn ook briefjes te zien die reizigers onderweg schreven, uit de trein gooiden en zijn teruggevonden. Mulder legt uit: "Een aantal mensen heeft verslag gedaan. Die verslagen eindigden als de treindeuren open gingen. Een enkele keer staat in zo'n briefje een laatste zin als 'Ik zie hier een grote stad' of 'Ik zie een soort fabrieksdorp'. Daarna stopt het ook, want dan werden mensen de trein uitgedreven. Het zijn heel bijzondere documenten."
Naar: 'Treinbord Westerbork-Auschwitz is icoon van de Jodenvervolging' - RTV Drenthe
Paneel 1: De treinreis Westerbork-Auschwitz
- Zoek op internet of Google Maps op waar Westerbork ligt en waar Ociecim ligt. Ociecim is de Poolse naam voor ‘Auschwitz’. Ga na hoe je nu over de weg en per trein deze reis kunt maken. Noem de afstand en enkele steden waar je onderweg langs komt
Paneel 2: Jodenvervolging Nederland
- Waarom werden er joden opgepakt in Nederland en weggevoerd? Werden uitsluitend joden zo behandeld of ook mensen uit andere groepen? Zo ja, van welke grepen dan? Raadpleeg hiervoor Bezoek https://www.kampwesterbork.nl/ en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Paneel 3: Hollandsche Schouwburg
-
Waarom speelde deze plek een belangrijke rol bij de Jodenvervolging in Nederland? Zoek dat uit op https://www.kampwesterbork.nl en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Kamp Westerbork
Paneel 4: Trein Westerbork
-
Welke voorziening werd er bij Kamp Westerbork aangelegd om mensen op de trein naar Auschwitz te zetten. Hoe zag de dienstregeling voor de reis tussen Westerbork en Auschwitz eruit? Wie werden er op de trein gezet? Zoek dat uit op https://www.kampwesterbork.nl en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Paneel 5: Auschwitz
-
Treinreizigers werden in kampen bij Auschwitz ondergebracht. Wat gebeurde eer vervolgens met deze mensen? Waarom beleefden minder dan 5% van alle mensen die per trein de reis Westerbork-Auschwitz maakten het einde van de Tweede Wereldoorlog? Zoek dat uit op https://www.kampwesterbork.nl en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Paneel 6: Gaskamer
-
Waarom werden er meerdere gaskamers gebouwd en gebruikt in deze kampen, en ook ovens? Zoek dat uit op https://www.kampwesterbork.nl en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Paneel 7: Treinbord
-
Waar is dat treinbord te zien wanneer je deze les maakt? Waarom is dat treinbord zorgvuldig bewaard en te bezichtigen? Zoek dat uit op https://www.kampwesterbork.nl en zoek een of twee bijpassende afbeeldingen op https://beeldbankwo2.nl/nl/.
Tussen 1942 en 1944 vertrok er iedere dinsdag een trein uit Westerbork. In totaal gingen er 93 treinen weg uit Westerbork. Ruim honderdduizend mensen werden met deze treinen weggevoerd Op een bord aan de zijkant van deze treinen was de eindbestemming van een deel van de transporten te lezen: Auschwitz.
Van de borden die op de treinen uit Westerbork hebben gezeten is één exemplaar bewaard gebleven. Het maakt deel uit van de collectie van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Eerst was het bord onderdeel van een tentoonstelling in het Nederlands Paviljoen in Auschwitz. Toen eind jaren ’90 een nieuwe tentoonstelling werd opgezet in voormalig Kamp Westerbork, wilde men dat bord uit Auschwitz over laten brengen naar de nieuwe tentoonstelling want het geldt als een belangrijk symbool van de Holocaust.
Toen het bord in Kamp Westerbork arriveerde, bleek het echter dermate te zijn aangetast dat het niet kon worden tentoongesteld en zelfs verloren dreigde te gaan. Om het bord te redden, werd het geconserveerd. Nu kun je hem zien in de tentoonstelling, tezamen met een nagemaakt exemplaar dat duidelijk maakt hoe het oude bord eruit zag toen het op een trein was bevestigd die van Westerbork naar Auschwitz reed.
Op treinen die tussen 1942 en 1944 van Westerbork naar Auschwitz reden en terug waren treinborden te zien met de tekst die in de inleiding van de les is geciteerd. Achter deze tekst gaat een van de zwartste hoofdstukken uit de Nederlandse geschiedenis schuil, namelijk dat van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Duitse bezetting.
In deze les zoeken leerlingen uit hoe het zit en maken ze een reconstructie van het hoofdstuk van de geschiedenis achter het treinbord aan de hand van zeven panelen voor een tentoonstelling.
Plan van aanpak
Voor de les trekt u 1 uur uit.
- U maakt zeven groepen
- Iedere groep leest Bron: 66 Treinen en kiest een onderwerp uit bron 2. Let er wel op dat elk onderwerp aan bod komt.
- Iedere groep werkt het onderwerp uit aan de hand van de aanwijzingen bij het onderwerp in Bron: Deelonderwerpen.
- Als iedere groep klaar is, voegt u de panelen samen tot één tentoonstelling
Ter afsluiting bedenkt u met de leerlingen een titel voor de tentoonstelling.
Uitwerking in grote lijnen
Kamp Westerbork lag bij Westerbork en Hooghalen in Drenthe, niet ver van de Duitse grens. Auschwitz en de kampen die er vlakbij waren gebouwd, lagen in het zuidoosten van Polen. Auschwitz eet nu in Pools Oswiecim.
De mensen die per trein van Kamp Westerbork naar Auschwitz werden getransporteerd, waren voor het overgrote deel joden en verder ook Roma en Sinti. Ze maakten de treinreis niet vrijwillig. Ze waren opgepakt, naar Kamp Westerbork overgebracht, daar opgesloten en ten slotte onder dwang op de trein naar Auschwitz gezet. Dat gebeurde iedere dinsdag. Ze gingen niet naar Auschwitz zelf, maar naar een complex van kampen vlakbij deze stad. Daar werden niet alleen de joden vermoord, maar ook andere mensen die volgens de Duitse Nazi-regering niet in door Duitsland bezet Europees gebied thuis hoorden. De meeste mensen die uit Westerbork werden getransporteerd werden in dit complex van kampen omgebracht, meestal in een gaskamer. Anderen werden overgebracht naar andere concentratiekampen zoals Treblinka en Bergen-Belsen. Van die mensen kwam eveneens het merendeel om het leven. Van de 107.000 mensen die de ris van Westerbork naar Auschwitz moesten maken, overleefden slechts 5.000 de Tweede Wereldoorlog en keerden terug naar Nederland, dus iets minder dan 5%.
Voordat joden naar Kamp Westerbork werden vervoerd, moesten ze zich verzamelen bij de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam.
Van de treinborden die op treinen hebben gezeten die tussen Westerbork en Auschwitz heen en weer reden heeft men één exemplaar bewaard en een plek gegeven in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Het is een symbool van de Holocaust en in het bijzonder van de Jodenvervolging in Nederland.
Kerndoelen
37 De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken;
- tijd van wereldoorlogen (1900-1950), en ???
De leerling leert daarbij in elk geval de relatie te leggen tussen de gebeurtenissen en ontwikkelingen in de 20e eeuw (waaronder de Wereldoorlogen en de Holocaust), en hedendaagse ontwikkelingen. De vensters van de canon van Nederland dienen als inspiratiebron voor de behandeling van de tijdvakken.
41 De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden.
- De leerlingen kunnen uitleggen welke rol de treinverbinding Westerbork-Auschwitz tussen 1942 en 1944 speelde in de Jodenvervolging in Nederland.
- De leerlingen kunnen naast de joden twee andere groepen in Nederland benoemen die in die periode slachtoffer werden van vervolging en en waarvan leden uiteindelijk per trein van Westerbork naar Auschwitz werden vervoerd.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom deze treinreis voor alle passagiers een enkele reis was, en voor veruit de meeste van hen een reis naar de dood.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom men van de treinen die van Westerbork naar Auschwitz en terug reden een treinbord bewaard heeft en voor iedereen te bezichtigen is.
De opdracht is goed gemaakt als:
- de teksten van de panelen helder zijn en in goed Nederlands;
- de inhoud van de teksten het gekozen onderwerp goed dekt;
- de afbeeldingen de teksten ondersteunen de panelen.