Tijdens de Tweede Wereldoorlog, tussen eind 1941 en juni 1944, bouwde Duitsland een lijn van bunkers en andere verdedigingswerken, de Atlantikwall. Die verdedigingslijn moest aanvallen afweren van twee landen die toen tegen Duitsland vochten, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. De lijn liep langs de kuststrook van landen die toen door Duitsland waren bezet, waaronder Nederland.
Geschutsbedding met origineel artilleriestuk in Raversijde (België), onderdeel van de Atlantikwall
In Nederland werden sommige verdedigingswerken van de Atlantikwall gebouwd op plekken waar veel mensen dicht bij elkaar woonden of hun (landbouw)bedrijf hadden. Dat vond Duitsland onbelangrijk: de verdediging van Nederland tegen aanvallen vanuit zee ging boven alles.
Wat voor gevolgen had dat voor mensen die op die plekken woonden? Wat merkten die van de bouw van deze verdedigingslijn?
Dat zoeken jullie uit met behulp van de website http://www.atlantikwallplatform.eu/nl/home/landen/?niveau_id=1. Daar vinden jullie alle informatie op die je voor je onderzoek nodig hebt.
Onderzoek zes plekken aan de Nederlandse kust waar onderdelen van de Atlantikwall werden gebouwd.
Schrijf er als journalist een artikel over voor een historisch nieuwsblad dat met een speciale uitgave komt over de Atlantikwall. Of maak een podcast over je onderzoek.
Aan jullie de keus.
Wat je ook doet: laat in je verslag zien wat jullie onderzoek voor resultaten heeft opgeleverd.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. De opdracht doen jullie in zes groepen.
Eerst spreek je met je groep af of jullie een historisch artikel schrijft of een podcast maakt.
Lees de bron over de Atlantikwall en kies een van de zes plekken uit die in de bron zijn vermeld. Je leerkracht let erop dat alle zes plekken gekozen worden.
Open de site in Opdracht. Je ziet een landkaart van Nederland waarop alle plekken zijn aangegeven waar onderdelen van de Atlantikwall werden gebouwd.
Tip: voor wat je met de site gaat doen is veel leeswerk nodig. Dat kun je het best verdelen onder elkaar om tijd te besparen.
Klik op de plek die je gekozen hebt. Je krijgt een kaart van die plek te zien en links daarvan een menu met in ieder geval enkele namen van deelkaarten en ‘Toelichting’ en misschien ook ‘Evacuaties’.
Klik op ‘Toelichting’ en lees de tekst en klik als het kan daarna ook op ‘Evacuaties’ en lees de tekst.
Bekijk ook de deelkaarten. Soms kun je bij een deelkaart klikken op ‘punten op de kaart’. Klik dan daarop en je krijgt een of meer namen van punten te zien.
Klik op een punt en je krijgt rechts een tekst met informatie over dat punt te zien.
Lees die tekst en werk op die manier de andere punten af, als er twee of meer punten op de kaart zijn.
Heb je alle deelkaarten afgewerkt en daarmee alle informatie gezien over je plek waar onderdelen van de Atlantikwall werden gebouwd, schrijf dan je artikel of maak je podcast. Als je een artikel schrijft, zoek je op de site afbeeldingen die bij je plek aan de kust horen.
Lever het verslag met de afbeeldingen of je podcast in in bij je leerkracht.
De Atlantikwall in Nederland was verdeeld in gebieden die een Duitse naam hadden. In die gebieden werden bunkers, batterijen, geschut en andere verdedigingswerken gebouwd. De bewoners van die gebieden konden niet anders dan dat te accepteren, wat ook de gevolgen waren voor hun omgeving en henzelf. Op zes van die plekken had de bouw van de Atlantikwall grote gevolgen voor grote aantallen mensen die er woonden.
Die zes plekken zijn:
- Stützpunktgruppe Den Haag
- Stützpunktgruppe Katwijk
- Stützpunktgruppe Zandvoort
- Festung IJmuiden
- Stüzpunktgruppe Texel
- Verteidigungsbereich Den Helder
De website van het Atlantikwallplatform brengt allerlei lokale, regionale en (inter)nationale initiatieven samen. Verschillende betrokkenen, elk met hun eigen doelstellingen en agenda's, hebben elkaar in dit project gevonden. Dit digitale platform brengt de Atlantikwall in kaart en in beeld. Het beschrijft de fysieke verschijningsvormen en de vele gevolgen van de aanleg en aanwezigheid van de Atlantikwall.
Het Atlantikwallplatform wordt beheerd door de Vrije Universiteit Amsterdam. De 5.200 kilometer lange Atlantikwall loopt van de Noordkaap tot de Golf van Biskaje in Zuid-Frankrijk. De Duitsers bouwden dit kustverdedigingssysteem tijdens de oorlog. Eind 1941 werd met de bouw begonnen. Bijna 3 jaar later werd de bouw stilgelegd, maar toen waren er ruim 10.000 bunkers klaar en nog eens 1.000 in aanbouw. De verdedigingswerken vormden geen aaneengesloten muur, maar waren geconcentreerd op strategische punten.
De aanleg van de Atlantikwall was niet alleen militair van belang. Ook de ruimtelijke, stedenbouwkundige sociale en maatschappelijke gevolgen waren groot. Complete wijken moesten ervoor worden afgebroken. Alleen al in Den Haag zijn 30.000 mensen uit hun woningen verjaagd.
In deze les ontdekken leerlingen dat in Nederland veel mensen aan de kust veel ongemak ondervonden van de bouw van en de aanwezigheid van verdedigingswerken van de Atlantikwall en dan vooral in zes dichtbevolkte gebieden op deze lijn.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u een uur uit.
Bezoek de website die als bron wordt gebruikt en ga aan de hand van Dit ga je doen hoe de site werkt.
U laat de leerlingen de opdracht in de les in zes groepen doen. Spreek eerst met de klas af dat alle groepen als eindproduct een schriftelijk verslagen maken of een podcast. Dat maakt het makkelijk om deze eindproducten te bundelen in en dossier.
Iedere groep leest Bron: In je achtertuin en kiest een van de zes gebieden aan de kust die in deze bron worden genoemd. Let erop dat elke gebied wordt gekozen.
Elke groep onderzoekt het gebied dat ze gekozen heeft. Van dat onderzoek doen ze verslag in een artikel voor een historisch tijdschrift of in de vorm van een podcast.
Als iedereen hiermee klaar is, bekijkt u de artikelen of podcasts en bundelt ze. . Bedenk er met de leerlingen een pakkende titel voor het geheel.
Tip 1: zet het dossier online zodat ook leerlingen van andere klassen/scholen het in kunnen kijken.
Tip 2: u kunt ook een klassengesprek houden over hoe het er toen aan toe ging bij de bouw van de Atlantikwall en hoe het nu gaat als de Nederlandse overheid een besluit neemt voor een ingrijpend bouwproject als de verbreding van de A27 bij Amelisweerd of de aanleg van de Betuwelijn.
Uitwerking
De Duitse bezetters lieten de Atlantikwall bouwen zonder rekening te houden met mensen die woonden op de plekken waar bunkers, batterijen kanonnen en andere verdedigingswerken kwamen.
Bij de bouw van de Atlantikwall moesten mensen die in de kuststrook woonden maar accepteren dat:
- hun woningen werden gesloopt en dat ze elders moesten gaan wonen
- landbouw- en andere bedrijven moesten verdwijnen
- ze stukken van hun woonomgeving niet meer mochten betreden van de Duitse autoriteiten
Het verschil met de huidige tijd en toen is enorm. Toen hadden de mensen totaal niets te zeggen over de maatregelen van de Duitse bezetters, nu kunnen de burgers bezwaren aanvoeren en protesteren als bestuurders in hun woonomgeving een autoweg willen verbreden of een spoorlijn willen aanleggen.
Kerndoelen
41 De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden.
- De leerlingen hebben gezien wat de Atlantikwall is en waarom die werd gebouwd.
- De leerlingen kunnen aan de hand van enkele voorbeelden aangeven welke belangen van burgers in Nederland werden geschaad door de bouw van de Atlantikwall.
- De leerlingen hebben gezien dat de Duitse autoriteiten geen rekening hielden met mensen die op plekken woonden waar verdedigingswerken van de Atlantikwall werden gebouwd en dat die mensen niets in te brengen hadden bij de aanbesteding en bouw van die verdedigingswerken.
De opdracht is goed gemaakt als:
- elk artikel of elke podcast een duidelijke antwoord geeft op de vraag wat mensen merkten van de bouw van de Atlantikwall.
- elk artikel of elke podcast is in correct en helder Nederlands gemaakt is.
- in elk artikel afbeeldingen de tekst ondersteunen of als de podcasts niet langer zijn dan een paar minuten.