In 1974 vond een wetenschapper die in Oost-Afrika op zoek was naar oeroude voorouders van de mens een deel van een skelet. Het was ongeveer 4 miljoen jaar oud. Het was van een mensachtig wezen. Het wezen moet dus een van die oude voorouders van de mens zijn geweest. De wetenschapper noemde het wezen Lucy.
Volgens de wetenschapper was de vondst een aanwijzing dat de mens door evolutie is ontstaan uit apen. Evolutie betekent ‘geleidelijke ontwikkeling’. Door evolutie veranderen alle soorten levende wezens dus langzaam, waardoor nieuwe soorten dieren en planten ontstaan en oude soorten uitsterven. Zo zijn alle soorten ontstaan die we nu kennen.
Zo moet Lucy eruit hebben gezien toen ze ongeveer 4 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika leefde
Bij de mens zou dat zó zijn gegaan: Eerst waren er alleen apen. Daarna begonnen enkele soorten apen langzaamaan menselijke eigenschappen. Uit die mensachtige apen ontstond een nieuw soort, de mens. Oude mensachtige soorten stierven uit. Ook de soort waar Lucy bij hoorde.
Veel christenen en moslims geloven dat de mensen door God zijn geschapen ‘naar zijn aangezicht’. Dus zoals God eruit ziet. Met de mensen zou God het heelal geschapen hebben, met daarin de aarde met alles daarop wat leeft.
Wie heeft er nou gelijk?
Daar wordt al ruim 160 jaar lang over getwist. Een deel van de mensen gelooft dat de mens door God is geschapen, een ander deel gelooft dat de mens door evolutie is ontstaan.
Welke argumenten voeren beide groepen aan om hun mening te onderbouwen? Waarom blijft die onenigheid maar voortduren, terwijl we steeds meer te weten komen over onze verre voorouders en over het ontstaan van levende wezens op aarde? Dat zal je in deze les duidelijker worden.
De kennis die jullie in deze les hebt opgedaan gebruiken jullie om collages te maken. Een collage laat zien hoe de mens en alle andere levende wezens op aarde zijn ontstaan door evolutie.
Een andere collage laat zien hoe God de aarde met alles wat erop leeft, waaronder de mens, heeft geschapen.
Als er leerlingen met een andere overtuiging in de klas zitten dan de islam en het christendom, mogen die een collage maken over hoe volgens die overtuiging de mens en alle andere levende wezens op aarde zijn ontstaan.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Je doet de opdracht in de les samen met enkele klasgenoten.
Kijk eerst naar een SchoolTV-video over evolutie.
Lees de tekst ‘Wat doen de VN?’. Je krijgt er een kwartier de tijd voor
Daarna wordt het tijd voor het groepsgedeelte van de opdracht. Daar trekt je juf of meester drie kwartier voor uit.
Hij of zij deelt de klas in twee groepen in, of meer, als je ook klasgenoten hebt die een andere overtuiging hebben dan die van de islam of het christendom. Klasgenoten kunnen ook het hindoeïsme aanhangen of ongelovig zijn.
Eén van de groepen leest de twee bronnen over Darwin en de evolutieleer en maakt een collage over de evolutie van de mens en al het andere leven op aarde.
Een andere groep leest de twee bronteksten over het scheppingsverhaal en maakt daar een collage over.
Laat je collage aan de juf of meester zien.
Veel plezier met je opdracht!
SchoolTV-film ‘Snap je?- Survival of the fittest.
Zo werkt evolutie in de praktijk.
Een Griekse wetenschapper die 2500 jaar geleden leefde, geloofde al in evolutie. Volgens die geleerde zijn de dieren en mensen uit vissen voortgekomen. Ook Charles Darwin (1809-1882) geloofde in evolutie. Hij kwam tot die overtuiging door dieren te onderzoeken.
Voor dat onderzoek ging hij met het zeilschip Beagle naar de Galápagoseilanden. Op die eilanden onderzocht hij vinken. Het viel hem op dat die vinken verschillende soorten snavel hadden. Toch moeten ze dezelfde voorouders gehad hebben Dat waren dan vinken die in een ver verleden vanuit Zuid-Amerika naar de eilanden vlogen. In Zuid-Amerika waren ze gewend zaden te eten. Ze hadden daarom allemaal dezelfde snavel, die geschikt voor het eten van zaden. De vinken op de eilanden kregen steeds meer nakomelingen. Het werden er zoveel dat er niet meer voldoende zaden waren. Vooral als het heel droog was, waren er te weinig zaden.
Dus moesten vinken steeds meer met elkaar vechten om genoeg zaden te bemachtigen om van te leven. Alleen vinken die een snavel hadden die net iets groter, langer of sterker was dan de gemiddelde vooroudersnavel kregen dat voor elkaar. Die bleven lang genoeg leven om nakomelingen te krijgen. Ook die nakomelingen hadden een grotere, langere of sterkere snavel. Met die grotere, langere en sterkere snavel konden ze ook hardere (cactus)zaden kraken. De meeste andere vinken met een 'gewone' snavel stierven van de honger.
De vinken met een 'gewone' snavel die over bleven, hoefden minder te vechten om de schaarse zachte zaden en konden zich voortplanten. Ook hun nakomelingen hadden snavels waarmee ze zachte zaden konden eten.
Zo ontstonden er twee soorten vinken die elk aan hun eigen voedsel kunnen komen.
Daarna kwamen er soorten vinken bij met snavels die geschikt waren om weer heel ander voedsel te kunnen eten. Vinken met een puntige snavel om glibberige wormen mee vast te grijpen, vinken met een snavel die geschikt was om een stokje vast te houden. Daarmee kunnen ze in holletjes pulken om er sappige insecten uit te halen. Zo zijn er op de Galápagoseilanden maar liefst dertien verschillende vinkensoorten ontstaan.
Darwin dacht dat het zo ongeveer ook met het ontstaan van andere soorten is gegaan. Daar zijn dan wel honderden miljoenen jaren overheen gegaan. Hij schreef er een boek over met als titel ‘On the Origin of Species’ Het boek verscheen in 1859. Wat hij in het boek vertelde, heet ‘evolutieleer’. Evolutie wil zeggen een stapsgewijze ontwikkeling.
Als jongen geloofde Darwin, net als iedereen in die tijd, dat God de wereld, de planten, de dieren en de mens geschapen had. Maar hoe meer hij te weten kwam over dieren en planten, hoe meer hij aan deze zienswijze ging twijfelen. En al helemaal toen hij na zijn verblijf op de Galápagoseilanden zijn evolutieleer had opgesteld. Hij ging zich afvragen of ook de mens als soort door evolutie was ontstaan. Hij vermoedde dat mensen en apen wel eens dezelfde voorouders konden hebben, net als die soorten vinken op de Galápagoseilanden. Hij raakte er steeds meer van overtuigd dat ook de mens door de langzame ontwikkeling van soorten is ontstaan, van soorten apen in dit geval.
Toen hij dat in het openbaar zei, werd hij door de meeste mensen voor gek verklaard. Want destijds geloofde vrijwel iedereen dat God de aarde en al het leven op aarde had geschapen. Ze vonden Darwins vermoeden een belediging voor henzelf en de Schepper. Ze spotten met hem, zoals in de spotprent hiernaast is te zien.
Darwin hield voet bij stuk. Zijn aanhangers en navolgers gingen verder met het onderzoek naar de evolutie van het leven op aarde. Telkens weer vonden en vinden geleerden nieuwe stukjes in de legpuzzel van de evolutie die 4 miljard jaar omspant. Een van die stukjes in de puzzel was de vondst van Lucy in Oost-Afrika.
Kijk nu naar de evolutie van het leven op aarde vanaf het begin tot nu, verteld in een tekenstrip in 44 seconden in de YouTubefilm ‘Carl Sagan - COSMOS - Evolution’:
In het boek Genesis, het eerste boek van de Bijbel, wordt verhaald hoe God de aarde en alle levende wezens schept in zes dagen. De zevende dag is een rustdag. In het bijbelverhaal is de aarde aanvankelijk een plek zonder dag en nacht; er is geen land en zee en er is geen spoor van leven. Zelfs de sterren en het heelal zijn er niet. God begint met het scheppen van hemel en aarde. Daarna schept hij dag en nacht, de sterren aan de hemel, de zon en de maan en het land en de zee. Hij maakt de dagen en jaren. Als dat klaar is, begint hij aan de planten, de vogels en de vissen.
Af en toe last God een pauze in om te kijken of het allemaal wel goed gaat. Hij is tevreden en besluit de mens te scheppen. Hij begint met Adam. Daarna maakt hij Eva uit een rib van Adam.
Zij zijn de eerste mensen op aarde en van hen stammen we allemaal af. We zijn in 2020 al met ruim 7,5 miljard mensen!
Het boek Genesis vertelt hoe God de mens naar zijn evenbeeld schept.
Omdat de mens door God is geschapen, hebben mensen een onsterfelijke ziel. Als je doodgaat, gaat je ziel naar de hemel of naar de hel.
Het scheppingsverhaal uit de Bijbel is ook terug te vinden in de Koran. Een verschil is, dat God in de Koran Allah wordt genoemd.
Beide versies van het verhaal zeggen ook dat God/Allah alle levensvormen op aarde apart heeft geschapen, van het kleinste torretje tot en met de olifanten en walvissen, van het kleinste plantje tot de hoogste bomen. Dat is dus een heel ander verhaal dan de evolutie, waarbij soorten zich gedurende miljoenen jaren ontwikkelen.
In het scheppingsverhaal zijn er ook geen dieren uitgestorven omdat ze zich niet konden aanpassen. De fossielen die overal ter wereld in de aardbodem worden gevonden, zijn van dieren die tijdens de zondvloed zijn omgekomen.
Fossielen zijn resten van planten of dieren die in de aardbodem bewaard zijn gebleven gedurende duizenden en soms miljoenen jaren.
Vaak zijn het soorten die nu niet meer voorkomen. De zachte delen verteren. De harde delen, zoals het skelet blijven achter.
Sommige mensen nemen de Bijbel letterlijk. Die menen dat de schepping inderdaad zes dagen duurde. Andere gelovigen menen dat die zes dagen een manier zijn om begrijpelijk te maken dat de schepping in periodes gebeurde. Bijvoorbeeld in periodes van duizenden jaren. Dan staat een dag voor – zeg - duizend jaar of langer.
In 1859 verscheen het boek ‘On the Origin of Species’ van Charles Darwin. Hierin legt hij zijn evolutietheorie uit. Wat evolutie is, heb je in de inleiding van de opdracht al gelezen.
Sinds het verschijnen van dit boek vlogen en vliegen twee groepen mensen elkaar in de haren, de groep die gelooft dat Darwin goed heeft uitgelegd hoe alle soorten planten en dieren en ook de mens zijn ontstaan. En de groep die gelooft dat God de aarde geschapen heeft met alles wat er leeft, dus ook de mens.
Of anders gezegd: de ene groep zegt dat wetenschap een goede verklaring geeft voor het ontstaan van alle soorten en dus ook de mens. De andere groep zegt dat de Bijbel heeft uitgelegd hoe al het leven op aarde en dus ook de mens zijn ontstaan.
Bijschrif: Cyanobacteriën, een van de eerste soorten van leven die op aarde leefden, bekeken onder een microscoop.
Die groep voert als argument aan dat we nog niet precies weten hoe het leven op aarde is ontstaan. Was het door het samenkomen van allerlei stoffen in zee of in de bodem dat de eerste eencellige wezens zijn ontstaan? Kwamen de eerste sporen van leven uit meteorieten die op aarde vielen? Daar zijn wetenschapers het niet over eens.
Feit is wel dat er in de Verenigde Staten scholen zijn waar de juffen en meesters niets mogen vertellen over de evolutieleer van Darwin. Ze zijn wel verplicht om het te hebben over het bijbelse verhaal van de schepping
Feit is ook dat er mensen zijn die niet geloven dat er een God bestaat. Deze mensen vinden meestal dat je kinderen op school niet mag leren dat God alles heeft geschapen, maar dat de soorten zijn ontstaan in de loop van miljoenen jaren. Weer andere mensen vinden dat kinderen zowel de evolutieleer als het scheppingsverhaal moeten leren kennen. Dan kunnen ze later zelf uitmaken welke van de twee ze het aannemelijkst vinden. Voor deze mensen hebben alle mensen recht op vrijheid van godsdienst. Niemand mag hen dus dwingen om het scheppingsverhaal voor waar aan te nemen of af te wijzen. Ook vinden deze mensen het prima als iemand in God gelooft en tegelijk gelooft dat alle soorten op aarde door evolutie zijn ontstaan.
De vrijheid van godsdienst staat ook bij de Verenigde Naties hoog in het vaandel. Dat zie je al in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de VN uit 1948. Artikel 18 van deze verklaring zegt dat mensen vrij zijn om een overtuiging aan te hangen, er naar te leven en het uit te dragen en om een andere overtuiging aan te nemen als men dat wil.
Daarom heeft de VN-Raad voor Mensenrechten (Office of High Commissioner for Human rights/OHCHR) een speciale rapporteur aangesteld om te waken over de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging.
Als deze rapporteur merkt dat in een bepaald land of gebied mensen worden achtergesteld of vervolgd omwille van hun overtuiging, meldt hij dat aan de Raad. Die kan dan het land of gebied hiervoor op de vingers tikken.
Deze les behandelt twee visies op het ontstaan van de mensheid en wat er verder allemaal leeft op aarde. Dat zijn de evolutionaire visie en de creationistische visie.
In de evolutionaire visie zijn alle levensvormen een product van een geleidelijke ontwikkeling gedurende miljoenen jaren. De mens stamt samen met de apensoorten af van aapachtige voorouders. In de creationistische visie zijn de aarde en al de levensvormen door een god geschapen. Mensen zijn goddelijke schepselen en hebben een onsterfelijke ziel.
Het is niet de bedoeling dat leerlingen nagaan welke van de twee visies waar is. Wel dat ze het een en ander te weten komen over beide visies en zo mogelijk ook over andere visies op het ontstaan van de mens en al het andere leven.
De opdracht in de les bestaat uit twee gedeelten, een klassikaal gedeelte en een groepsgedeelte. Voor het klassikale gedeelte trekt u een kwartier uit, voor het groepsgedeelte drie kwartier.
Klassikaal gedeelte:
- Laat aan de klas de SchoolTV-film ‘Snap je?- Survival of the fittest’ zien.
- De leerlingen lezen de bron ‘Wat doen de VN?’.
Groepsgedeelte:
- Deel de klas in meerdere groepen in. Als in de klas ook leerlingen zijn met een andere levensovertuiging dan de islam of het christendom. Er kunnen bijvoorbeeld meerdere leerlingen zijn die het hindoeïsme als levensovertuiging hebben.
- U geeft één of meer van de groepen de opdracht om een collage te maken over de evolutieleer van Darwin en de ontwikkeling van de mens en al wat er leeft op aarde. Deze groepen lezen de bronteksten over dit onderwerp.
- U geeft aan andere groepen de opdracht om een collage te maken over het scheppingsverhaal volgens de Bijbel of de Koran. Deze groepen lezen de twee bronteksten over de schepping. Zijn er leerlingen die een andere levensbeschouwing hebben, laat die dan een collage maken over hoe alle levende wezens zijn ontstaan volgens deze levensbeschouwing.
- Als iedereen klaar is, bekijkt en beoordeelt u de collages.
De opdracht past bij de volgende kerndoelen:
- Kerndoel 10: De leerlingen leren bij de doelen onder ‘mondeling taalonderwijs’ en ‘schriftelijk taalonderwijs’ strategieën te herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen.
- Kerndoel 34: De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
- Kerndoel 35: De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen.
- De leerlingen kunnen in grote lijnen uitleggen wat de evolutieleer van Darwin is.
- De leerlingen kunnen aan de hand van deze leer het ontstaan van de mens verklaren.
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe volgens de Bijbel en de Koran de wereld en de mens ontstaan zijn.
- De leerlingen hebben in grote lijnen gezien hoe de Verenigde Naties de vrijheid van godsdienst wereldwijd proberen te borgen.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun collage:
- overzichtelijk is;
- teksten en afbeeldingen in het collage elkaar goed aanvullen, en
- de teksten in het collage beknopt zijn en in goed Nederlands geschreven zijn.