Mensen die ‘zigeuners’ worden genoemd, zijn leden van het volk Roma of van het volk Sinti. Beide volken zijn in de 4e eeuw v. Chr. weggetrokken uit hun woongebied in India. Nu wonen er overal in de wereld Roma en Sinti. Dus ook in Nederland en elders in Europa.
Beide volken hebben geen goede naam. Er bestaan allerlei misvattingen over hen en dat zorgt voor veel onbegrip voor deze volken. Het negatieve beeld van hen is in de meeste gevallen onterecht. Daardoor worden ze vaak achtergesteld en soms zelfs onderdrukt.
Spaanse Roma-meisjes uit 1917
Hoog tijd dus om nader kennis te maken met deze volken.
Daartoe gaan jullie op zoek naar hun taal en dagelijks leven, hun cultuur en hun geschiedenis. Dat zijn zaken waar je een volk aan kunt herkennen.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Eerst doen jullie een startactiviteit. Die duurt 15 minuten. Schrijf op wat je op dit moment denkt over zigeuners te weten. De antwoorden verzamelen we op het schoolbord op.
Dan bekijken jullie de video in de eerste bron. Daarna nemen jullie de andere bronnen door.
Ten slotte vraagt de juf of de meester jullie of jullie door deze les een ander beeld hebben gekregen van zigeuners en gaan jullie na of dat wat er aan ideeën over zigeuners op het bord staat waar is of juist helemaal niet waar is. Ook dat noteert hij of zij op het schoolbord.
Kijk naar de SchoolTV-video 'Roma – Zigeuners uit de Balkan':
De routes waarlangs de Roma en de Sinti zich vanaf de 4e eeuw v. Chr. verspreidden
vanuit hun gebieden van oorsprong in India
Op deze landkaart gaat het alleen maar over de naam ‘Roma’ voor zigeuners. Dat klopt wel omdat ‘Roma’ een verzamelnaam voor alle mensen is die wij zigeuners noemen. Maar binnen de Roma vormen de Sinti wel degelijke een groep met een eigen taal en eigen gebruiken.
Dat zijn de:
- Erlides: die wonen vooral in Zuidoost-Europa, onder meer in Noord-Macedonië.
- Kale: vooral woonachtig in Spanje en Portugal.
- Kalderari: die wonen vooral op de Balkan, maar ook in Noord-Amerika en Centraal-Europa.
- Romnichal: een groep die vooral in Groot-Brittannië en Noord-Amerika woont.
- Sinti: die kom je vooral tegen in Frankrijk, Duitsland, Nederland, België en Luxemburg.
De Roma en de Sinti hebben allebei een eigen taal. Die taal lijkt op de talen Urdu in Pakistan, Hindi in India en Bengali in Bangladesh. Maar sinds de Roma en de Sinti uit hun woongebieden zijn weg getrokken, hebben die talen heel wat woorden gekregen uit andere talen. Uit welke taal die woorden kwamen, hing af van de plek waar de Roma en de Sinti woonden en de taal die op die plek werd gesproken. Zo zijn er wel zestig dialecten van de taal van de Roma en de Sinti ontstaan.
Roemeense Roma met paard en wagen
Roma en Sinti in Spanje bijvoorbeeld spreken een ander dialect dan hun volksgenoten in Nederland.
Omgekeerd hebben andere talen woorden overgenomen van de taal van de Roma en de taal van de Sinti. Ook het Nederlands bevat van die woorden. Dat zijn bijvoorbeeld ‘joekel’, ‘verpatsen’ en ‘dokken’.
Bron: Top 25 - Zigeunerwoorden in het Nederlands | Historiek.
Onderaan deze webtekst vind je nog 22 andere van die woorden. Bij elk van de 25 woorden die daar bij elkaar zijn gezet, vind je ook de betekenis ervan.
Je kunt niet zonder meer zeggen dat de Roma en de Sinti een eigen religie hebben. De meesten hebben de religie overgenomen die het meest voorkomt in het land waar ze wonen. In Nederland en andere landen in West-Europa zijn de meeste Roma en Sinti rooms-katholiek of protestant, in Turkije en Egypte zijn de meesten islamitisch. In Oost-Europa kom je naast rooms-katholieke en islamitische Roma en Sinti ook veel oosters-orthodoxe tegen.
Religieuze bijeenkomst van Roma in Chili
Maar dat ze ook een eigen religie hebben gehad, kun je nog zien aan enkele gewoontes en gebruiken waar ze aan vasthouden. Die zijn ontleend aan hun oorspronkelijke religie, het hindoeïsme. Dat was de religie van hun voorouders in India. Nog steeds is het hindoeïsme de meest verbreide religie in India.
Moslims maken onderscheid tussen dingen die rein (halal) zijn en dingen die onrein (onrein) zijn. Dat doen Roma en Sinti ook, ook als ze geen moslim zijn. Het is namelijk een deel van hun cultuur.
Een Rom (enkelvoud van Roma) of Sinti beschouwt zich als lid van een gezin, van een clan (groep van verwanten), van een groep die meerdere clans bevat die op één plek wonen en van de gemeenschap van alle volksgenoten die in het zelfde land wonen. Het gezin is dan wel anders dan we als Nederlanders gewend zijn, ouders en kinderen. Bij Roma en Sinti is het nog steeds gewoon dat grootouders, ouders en kinderen van één familie onder één dak wonen.
Leden van de familie Romanov op een camping in Lelystad in 1977
Roma en Sinti beschouwen de man als de baas in het gezin. Dat wil niet zeggen dat vrouwen niets te vertellen hebben. Integendeel! Ze regelen veel dingen zelf.
Roma en Sinti vinden het vaak belangrijk dat een jongen en een meisje die veel van elkaar houden, niet met elkaar vrijen voordat ze trouwen. Van oudsher is het de gewoonte dat de vaders voor hun zonen een geschikt meisje of vrouw zoeken als echtgenote en dat een meisje na haar huwelijk bij haar schoonouders in trekt. Ten slotte komt het voor dat een Roma- of Sinti-jongen trouwt met een meisje dat geen Rom (enkelvoud van Roma) of Sinti is. Minder vaak trouwt een Roma- of Sinti-meisje met een jongen die geen Rom of Sinti is.
Roma en Sinti, ten slotte, werken het liefst zelfstandig, dus niet bij een baas in een bedrijf.
Roma en Sinti vieren net als andere mensen af en toe feest, bijvoorbeeld bij een huwelijk.
Daarnaast bieden ze vermaak aan mensen die geen Roma en Sinti zijn. Dat hebben ze al eeuwenlang gedaan. Dat vermaak bestaat uit het spelen van muziek en kaartlezen. Op die manier hebben enkele Roma en Sinti grote bekendheid gekregen in eigen land en daarbuiten, Django Reinhardt op de foto hieronder bijvoorbeeld.
Een bijzonder feest voor alle Roma en Sinti is de Wereld Romadag. Die wordt sinds 1990 ieder jaar op 8 april gehouden. Het is niet alleen een dag om te feesten. Het is ook een dag om na te denken over hoe deze volken kunnen leven tussen andere mensen. Dat is niet altijd makkelijk omdat ze vaak uitgesloten of niet begrepen worden.
Volgens een rapport uit 2007 wonen er ongeveer 6.000 Roma en Sinti in Nederland, ongeveer evenveel Roma als Sinti.
De eerste Roma en Sinti kwamen in 1420 in Nederland wonen. Tot 1750 kwamen er steeds meer Roma en Sinti bij. Daarna stopte de toestroom bijna helemaal om in 1885 weer op gang te komen. Dat wil niet zeggen dat er 130 jaar lang geen Roma en Sinti in Nederland woonden. Die waren er wel degelijk, al hadden die het vaak niet makkelijk. De zwaarste tijd voor de Roma en de Sinti in Nederland was tijdens de Duitse bezetting tussen 1940 en 1945, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een groot aantal van hen werd weggevoerd naar Duitse concentratie- en vernietigingskampen en daar omgebracht.
Het Roma meisje Settela Steinbach in de trein van Westerbork naar Auschwitz in 1944
Mensen die we vaak ‘zigeuners’ noemen, behoren tot twee volken, Roma en Sinti. Beide volken hebben een eigen geschiedenis, taal en cultuur. Maar omdat de meeste mensen weinig of niets over leden van deze volken weten, bestaan er allerlei vooroordelen en andere misvattingen jegens hen en hebben ze een slechte reputatie. Daarom heeft het woord ‘zigeuner’ een negatieve bijklank en wordt het als scheldwoord gebruikt.
Daarom kunt u met deze les leerlingen de gelegenheid bieden om nader kennis te maken met deze volken.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit.
U begint de les met een startactiviteit met de leerlingen. Daar ruimt u 15 minuten voor in. U vraagt alle leerlingen op te schrijven wat ze denken te weten over mensen die ‘zigeuner’ worden genoemd. Daarna vraagt u leerlingen wat ze hebben opgeschreven. Dat houdt u bij door het op te schrijven op het schoolbord.
Laat vervolgens de video zien. Daarna nemen de leerlingen de andere bronnen van de les door.
Ten slotte vraagt u of jullie door deze les een ander beeld hebben gekregen van zigeuners en vraagt u de leerlingen na te gaan of dat wat er aan ideeën over zigeuners op het bord staat waar is of vooral berust op vooroordelen over zigeuners. Ook dat noteert hij of zij op het schoolbord.
Uitwerking
De naam ‘zigeuner’ is een verzamelnaam voor twee volken, de Roma en de Sint. Het wordt vaak ook gebruikt als een scheldnaam.
Roma en Sinti zijn twee volken met een eigen geschiedenis, cultuur en taal. Net als de Koerden hebben ze geen eigen land. Dat hebben ze wel gehad tot ze in de 4e eeuw v. Chr. wegtrokken uit hun woongebied in India. Vandaaruit trokken ze geleidelijk aan naar het noorden en westen. Daarbij woonden ze een tijdlang op een bepaalde plek en verhuisden dan naar een andere en woonden daar een tijdlang, enzovoort. De meeste Roma en Sinti kwamen op die manier in Europa terecht via de Balkan en Noord-Afrika.
Ook in Nederland kwamen er Roma en Sinti wonen. Die vormen hier nu een kleine groep. In landen in Oost- en Midden-Europa zoals Roemenië wonen veel meer Rome en Sinti dan in Nederland.
Dat trekken van woonplek naar woonplek deden ze niet vanwege de romantiek ervan, maar om werk te vinden. Overal waar behoefte was aan smeden en andere vaklieden, landarbeiders die helpen bij het binnenhalen van de oogst en muzikanten om bruiloften en andere feesten luister bij te zetten, vonden ze werk waarmee ze de kost konden verdienen en waren ze welkom waar ze ook maar terechtkwamen.
Maar naarmate de mogelijkheden om al rondtrekkend werk te vinden afnamen, werden Roma en Sinti steeds meer in de marge van de maatschappij gedrukt. Uiteindelijk werden ze zelfs vervolgd vanwege hun etniciteit en omdat ze er door hun Aziatische herkomst geen blanke huidskleur hadden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er vele tienduizenden Roma en Sinti omgebracht in Duitse concentratie- en vernietigingskampen en ook uit Nederland werden enkele honderden Roma en Sinti weggevoerd en omgebracht in een Duits kamp.
Ook na de Tweede Wereldoorlog bleven discriminatie en onderdrukking voor Roma en Sinti een dagelijkse realiteit. Maar dat is aan het veranderen naarmate Europese landen steeds meer met elkaar samenwerken. Die samenwerking kreeg gestalte door de oprichting van en uitbreiding van wat nu de Europese Unie is. Landen die zich bij deze unie wilden aansluiten, moesten als een van de voorwaarden hiertoe etnische groepen gelijke kansen geven en mochten dus geen enkele groep min of meer uitsluiten, dus ook de Roma en de Sinti niet. Daarom werden deze etnische groepen in landen als Roemenië beter behandeld nadat die landen lid waren geworden van de Europese Unie. Een andere factor is dat de meeste Europese landen het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens hebben getekend. Dit verdrag verbiedt discriminatie en vervolging van mensen op grond van onder meer ras en etnische afkomst.
Daar kwam nog bij dat Roma en Sinti in Europa steeds nadrukkelijker opkomen voor hun rechten. Dat laten ze vanaf 1990 blijken tijdens de Wereld Roma-dag op 8 april.
Discriminatie en onderdrukking komen voort uit misvattingen over Roma en Sinti. Veel mensen denken dat alle Roma en Sinti in woonwagens wonen en dat alle woonwagenbewoners Roma en Sinti zijn. Dat is niet waar; de meesten wonen in een huis of appartement. Toch hebben ze vaak officieel geen vaste verblijfplaats.
Een andere misvatting is dat alle Roma en Sinti stelen of aan oplichting doen en soms zelfs in de drugshandel en andere vormen van georganiseerde misdaad zitten. Dat is een misplaatste generalisatie. Wel is het zo dat armoede voor Roma en Sinti een reden kan zijn om bijvoorbeeld in drugs te gaan handelen. Maar dat geldt ook voor andere burgers.
Kerndoelen
47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika.
50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.
- De leerlingen weten dat Roma en Sinti twee volken zijn met een eigen taal, cultuur en geschiedenis.
- De leerlingen weten dat de benaming ‘zigeuners’ voor deze volken een negatieve bijklank heeft.
- De leerlingen weten hoe Roma en Sinti zich vanuit hun gebied van herkomst over de wereld hebben verspreid en kunnen ongeveer aangeven in welke periode dat is gebeurd.
- De leerlingen hebben gezien hoe Roma en Sinti in Nederland zijn komen wonen.
- De leerlingen hebben gezien dat Roma en Sinti niet altijd als volwaardige burgers zijn behandeld.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als ze laten zien dat ze een duidelijker beeld hebben gekregen van zigeuners, waarbij ze zien dat veel opvattingen over zigeuners berusten op vooroordelen.