Gasboringen in de Waddenzee?


Zeehonden zijn zoogdieren die meestal in zee leven. Je vind ze overal op het Noordelijk halfrond waar een gematigd of koud klimaat heerst. Nederland heeft een gematigd klimaat, dus ook hier leven er zeehonden.
Vooral in het Waddengebied, omdat ze daar ook voldoende te eten hebben.
En er zijn daar voldoende droge plekken waar ze kunnen paren en hun jongen kunnen baren en grootbrengen. Maar blijft dat zo, als er in het Waddengebied steeds meer naar gas wordt geboord? Deskundigen en milieuactivisten vrezen van niet.

zeehondenZeehonden bij Ameland

 


 
opdrachtZoek een antwoord op de volgende vragen:

  • Waarom vrezen die deskundigen en activisten dat?
  • Waarom willen sommige andere mensen tóch meer gas halen uit de bodem van het Waddengebied?
  • Wat zouden de nadelige gevolgen kunnen zijn voor zeehonden in het Waddengebied als daar nog meer naar gas wordt geboord?

Maak eerst kennis met het dagelijks leven van de zeehonden in het Waddengebied.

Ga dan met deze vragen aan de slag.

Spreek je daarna uit over het idee om (nog) meer Waddengas te winnen.

 


 
werkinuitvoeringeenuurVoor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. 

Eerst bekiken jullie de video zien in Bron: Zeehonden. Dat duurt een paar minuten.

Neem samen met een klasgenoot de andere bronnen door. Daar krijgen jullie 30 minuten voor. Schrijf de antwoorden op de vragen in Opdracht op.

Ten slotte houden jullie een klassengesprek van ongeveer 20 minuten onder leiding van jullie juf of meester.

Geef jullie mening over het idee om steeds meer gas te winnen in het Waddengebied. Wat vind je daarvan, en waarom? Wat vind je belangrijker: dat de woonplek voor de zeehondennet net zo leefbaar blijft als die nu is of dat iedereen in Nederland voldoende stroom en gas moet krijgen tegen een redelijke prijs?

Probeer tot een gezamenlijk standpunt te komen.

 


 
Maak kennis met de zeehonden die in het Waddengebied leven in de SchoolTV-video ‘Zeehonden in het Waddengebied’:

 


 
In Groningen werd vanaf de jaren ’60 veel gas onder de grond opgepompt. Niet alleen veroorzaakt dat aardbevingen, ook is op sommige plaatsen de bodem gedaald, juist daar waar gas is opgepompt.

Sinds 1986 wordt er ook gas gewonnen op Ameland. Ook daar heeft dit geleid tot daling van de bodem. Een groep deskundigen houdt bij waar de bodem precies daalt en hoe groot die daling is. 

Stel nu dat ook op andere plekken in het Waddengebied gas uit de bodem wordt gehaald. Dan gaat ook daar de bodem dan dalen.

Wordt dat niet een probleem voor de kwelders in het Waddengebied? En zeker als je bedenkt dat ook de zeespiegel aan het stijgen is (zie Bron: Broeikaseffect)? Ja, dat kan het zeker worden. Het zit zó:

Een kwelder is een gebied buiten de dijken. Dat gebied loopt bij vloed onder water. Met dat water komt er slib mee. Dat slib zakt naar de bodem van de kwelder. Het blijft er liggen, zodra de kwelder droogvalt. Bij elke overstroming krijgt de kwelder er een laagje slib bij en is de bodem van de kwelder een klein beetje hoger geworden.

kwelderKweldergebied bij eb

Maar wat kan er gebeuren door de stijging van de zeespiegel én door de daling van de bodem van de kwelder door de gaswinning? Dan zou de kwelder op den duur voor altijd onder water komen te staan. Er zou een natuurgebied met zeldzame planten verdwijnen. Ook zouden vogels de kwelder niet meer kunnen gebruiken om er te broeden. Op Ameland is inderdaad te zien dat de bodem van kwelders aan het dalen is, ondanks het feit dat er telkens slib wordt afgezet.

Toch ziet het er niet naar uit dat deze kwelders helemaal zullen verdwijnen. Er zijn namelijk plannen om de gaswinning op Ameland in 2035 te stoppen. Daardoor zou de bodemdaling steeds langzamer gaan. Bovendien krijgen kwelders er meer slib bij als de zeespiegel stijgt en de kwelders hierdoor vaker onder water komen te staan. Dat zorgt ervoor, zoals uit metingen blijkt, dat kwelders sneller hoger worden dan dat de zeespiegel stijgt. Maar dan moet er geen gas meer worden weggehaald onder de bodem van de kwelders.

 


 
Bij het boren naar gas en het omhoog halen van dat gas ontstaan twee soorten vervuiling.

De eerste is de uitstoot van broeikasgassen. Wat die voor invloed hebben op het klimaat, lees je in Bron: Broeikaseffect.

De andere vorm van vervuiling is de uitstoot van giftige stoffen die bij het boren naar en het oppompen van gas worden gebruikt. Die kunnen door een ongeluk uit de boorput ontsnappen. Gebeurt dat bij een boorput op zee, dan verspreiden die giftige stoffen zich in het zeewater en komt alles wat leeft in dat water ermee in aanraking.

gasboringAanleg van een pijpleiding van Callantsoog naar een boorplatform in de Noordzee voor gastransport in 1983

Dat gebeurde bijvoorbeeld in januari 2019 op West-Ameland. Toen spoelden uit een oude boorput giftige stoffen de zee in.

 


 
Kijk naar de SchoolTV-video die er over gaat wat er hierdoor met het klimaat op aarde gebeurt ‘Het broeikaseffect’:

Dat heeft twee gevolgen voor het Waddengebied:

  1. Wereldwijd stijgt de zeespiegel omdat er onder meer in Groenland meer landijs afsmelt dan er door neerslag bijkomt. De zeespiegel stijgt ook, omdat zeewater uitzet, net als lucht als die warmer wordt. Ook in het Waddengebied stijgt de zeespiegel. Daardoor blijven er minder droge plekken over voor zeehonden om te paren, te baren en jongen groot te brengen.

  2. Als het zeewater in het Waddengebied warmer wordt, krijgen sommige soorten waterplanten, vissen en andere zeedieren het te warm. Die sterven uit of verhuizen naar een pek waar het zeewater koeler is. Ook komen er soorten in het Waddengebied bij uit streken waar het warmer is dan in Nederland. 

Dan is het maar de vraag of er voor de zeehonden in het Waddengebied voldoende te eten blijft. Grijze zeehonden zouden dan kunnen verhuizen, omdat die in staat zijn om grote afstanden te zwemmen. Dat heb je gezien in de film in de Bron: Zeehonden.

 


 
Niet alleen op Ameland wordt gas gewonnen, maar ook op drie andere plekken in het Waddengebied. Bijvoorbeeld ook ten westen van Harlingen.

Aanvankelijk hadden de overheid en mijnbouwbedrijven afgesproken dat ze niet meer op nieuwe plekken in het Waddengebied naar gas zouden gaan boren. Die afspraak is in 1995 verlopen.

Daarna heeft de Nederlandse Aardolie Maatschappij NAM plannen gemaakt om in het oostelijk deel van het Waddengebied toch naar gas te gaan boren.

Milieugroepen die het gebied willen beschermen, protesteerden fel tegen die plannen. Ze waren bang dat de leefomgeving in het oostelijk Waddengebied min of meer zou worden vernield. Ook zou de bodem ervan gaan dalen en zouden ongelukken bij de gaswinning leiden tot vervuiling van het gebied.

Toch keurde de Raad van State, het hoogste gerechtshof van Nederland, in augustus 2007 de plannen van de NAM goed. Enkele maanden daarvoor was al gestart met de gaswinning op een plek die Moddergat heet.

achterdedijkDe Waddenzee achter de zeedijk bij Paesens-Moddergat

Daarmee is het laatste woord nog niet gezegd over nog meer gaswinning in het Waddengebied. Zo keerden de burgemeesters van acht Nederlandse en Duitse Waddeneilanden zich tegen het winnen van nog meer gas in het Waddengebied. Daartoe schreven ze in januari 2022 een brandbrief naar de regering in Den Haag. Die wil namelijk de plannen voor meer gaswinning doorzetten.

 


 
Nadat de regering van Rusland op 24 februari 2022 een oorlog begon tegen Oekraïne werd aardgas in Nederland en elders in Europa steeds duurder.

Steeds meer mensen wilden geen gas meer uit Rusland hebben. Niet alleen omdat Rusland geen betrouwbare leverancier is van gas, maar ook omdat Rusland door de stijging van de gasprijs flink meer is gaan verdienen aan de uitvoer van zijn gas. Met die extra inkomsten bekostigt Rusland de oorlog tegen Oekraïne. Dat willen de meeste Europese landen niet.

Kan Nederland Russisch gas helemaal missen? Een antwoord op deze vraag zie je in dit fragment uit de YouTube-video:

 


 
Als we besluiten nemen over het gebruiken van natuurlijke hulpbronnen, moeten we rivieren, zeeën, natuurgebieden en soorten planten en dieren die hiermee te maken krijgen, een stem geven bij het nemen van die besluiten. Steeds meer filosofen en natuurbeschermers vinden dat. Maar dat kan alleen als we ons voorstellen dat die rivieren, enzovoort net als mensen levende wezens zijn die hun mening kunnen geven over die besluiten.

Iets dergelijks gaan leerlingen doen in deze les. Ze stellen zich voor dat ze zeehonden zijn die in het Waddengebied leven en mogelijk te maken krijgen met de gevolgen van het opvoeren van de gaswinning in dit gebied.

Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit. 

Eerst laat u de leerlingen de video zien in Bron: Zeehonden. Trek er een paar minuten voor uit.

Daarna nemen de leerlingen de andere bronnen in de les door. Zeg hen dat ze de antwoorden op de vragen in Opdracht moeten opschrijven. Trek voor deze activiteit 30 minuten uit. Na die tijd vraagt u enkele leerlingen naar hun antwoorden op de vragen in Opdracht.

Ten slotte houdt u met de klas een klassengesprek van 20 minuten. Het gesprek gaat over twee overwegingen die een rol spelen bij het idee om meer gas te winnen in het Waddengebied:

Ten eerste gaat het over het belang van de zeehonden om er voor te zorgen dat er geen verdere aantastingen van hun leefgebied plaatsvinden. En ten tweede over het belang dat Nederland over voldoende gas en stroom tegen niet al te hoge prijzen kan beschikken, iets waar meer gas uit het Waddengebied toe kan bijdragen.

Probeer hierover een gezamenlijk standpunt te krijgen met de klas.

Uitwerking
Zeehonden zijn zoogdieren die aangepast zijn aan leven in zee en in een pool- of gematigd klimaat. Dat zie je aan hun gestroomlijnde lichaamsbouw en vacht.
Het zijn roofdieren die hun voedsel uit zee halen. Elk jaar brengen ze enkele weken door op droge plekken om te paren, hun jongen te baren en om hun jongen groot te brengen. Maar ook tussendoor komen ze af en toe uit het water.

Omdat Nederland een gematigd klimaat heeft, zijn ook hier zeehonden te vinden, vooral in het Waddengebied. Er is daar veel voedsel voorhanden voor deze dieren.

Of hun leefomgeving in het Waddengebied ook in de toekomst behouden blijft, hangt af van of en in hoeverre er overgegaan wordt tot meer gaswinning in dit gebied. Nu al zijn er enkele boorputten in dit gebied in gebruik waar gas uit gehaald wordt, zoals op Ameland.

Daardoor is er al enig zicht op mogelijke nadelige gevolgen voor de leefomgeving van de zeehonden als die gaswinning door blijft gaan of zelfs wordt uitgebreid.

Net als in Groningen, waar al veel gas uit de bodem is gehaald, daalt de bodem op Ameland ook als gevolg van de gaswinning. Als op andere plekken in het Waddengebied gas wordt gewonnen, zal ook daar de bodem gaan dalen.
Omdat tegelijk de zeespiegel aan het stijgen is, blijven er minder droge plekken over voor de zeehonden in het gebied. Kwelders met hun eigen flora en fauna lopen gevaar te verdwijnen als de bodemdaling samen met de zeespiegelstijging groter is dan de bodemstijging door afzetting van slib in deze gebieden.

Ook is er in 1986 op Ameland vervuiling met giftige stoffen opgetreden bij een boorput als gevolg van een ongeval. Het is niet uit te sluiten dat er dergelijke ongelukken gebeuren als ook elders in het Waddengebied boorputten voor gaswinning worden gemaakt. Dat is ook een van de redenen waarom milieuactivisten en ook bewoners van de Waddeneilanden gekant zijn tegen uitbreiding van de gaswinning in het Waddengebied. En om dezelfde redenen willen deze groepen het liefst een einde zien komen aan alle gaswinning die nu plaatsvindt.

Ten slotte is bekend dat bij de winning én bij het stoken van aardgas broeikasgassen vrijkomen zoals met name koolstofdioxide. Dat versterkt het broeikaseffect in de dampkring van de aarde. Als gevolg hiervan krijgt de aarde als geheel een warmer klimaat en het Waddengebied ook. Niet alleen wordt de lucht er warmer, maar ook het zeewater.

Dat kan in het ecosysteem van het Waddengebied zodanige veranderingen teweegbrengen dat zeehonden moeilijker aan voedsel kunnen komen.
Dan is het niet uitgesloten dat de zeehonden wegtrekken uit dit gebied.
De reeds vermelde zeespiegelstijging is een ander gevolg van het versterkte broeikaseffect. Door het warmere klimaat op onder andere Groenland smelt er meer landijs af dan er door neerslag bij komt. De zeespiegel stijgt ook doordat zeewater uitzet als het warmer wordt. Toch is er een kans dat er meer gas gewonnen gaat worden in het Waddengebied. De overheid is dat al van plan, nadat in 1995 een afspraak met mijnbouwbedrijven is verlopen, om die winning niet uit te breiden.
Sindsdien werkt de Nederlandse regering samen met de NAM aan uitbreiding van die winning ondanks bedenkingen hiertegen van natuurbeschermers en inwoners van de Waddeneilanden.

Vooral na het uitbreken van een totale oorlog tussen Rusland en Oekraïne vanaf februari 2022, voelen meer Nederlanders nog sterker de noodzaak om toch maar meer gas uit het Waddengebied te gaan halen.
Al voor die oorlog uitbrak, had Rusland al bewezen een onbetrouwbare leverancier van gas aan Europa te zijn. Vanaf het begin van de oorlog werd uitvoer van Russisch gas door Gazprom en de Russische regering als handvat gebruikt om Europese afnemers ertoe te brengen om Oekraïne niet te steunen in de oorlog. Dat deden Gazprom en Kremlin door de uitvoer van gas te beperken en de uitvoer naar enkele Europese landen waaronder Nederland helemaal te staken.

Die politiek heeft geleid tot een enorme stijging van prijzen voor alle vormen van energie in Europa en ook in Nederland. Doordat Rusland meer verdient aan de uitvoer van zijn gas en dus meer geld kan uitgeven aan de oorlog, willen steeds meer mensen, en landen van het Russische gas af. Nederland zoekt naar manieren om dat voor elkaar te krijgen zonder hiermee een groot tekort aan energie te veroorzaken. Daarbij komt het winnen van meer Waddengas nog duidelijker in beeld. Iets waar de zeehonden in het gebied zeker hun bezwaren tegen zouden uitspreken, als ze dat konden.

Kerndoelen
47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika.

 


 

  • De leerlingen weten dat zeehonden zoogdieren zijn die meestal in zee verblijven.
  • De leerlingen kunnen twee redenen noemen waarom er veel zeehonden leven in Waddengebied.
  • De leerlingen kunnen enkele redenen benoemen waarom de leefomgeving van zeehonden in het Waddengebied in kwaliteit achteruit gaat, als op steeds meer plekken in het gebied gas wordt gewonnen. Zij kunnen beschrijven wat er dan zou kunnen gebeuren.
  • De leerlingen hebben gezien welke groepen mensen vanwege die redenen gekant zijn tegen (meer) gaswinning in het Waddengebied.
  • De leerlingen kunne aan de hand van recente geopolitieke ontwikkelingen en het vanaf 1995 door de Nederlandse regering gevoerde energiebeleid aangeven waarom de kans toeneemt dat de gaswinning in het Waddengebied tóch wordt uitgebreid.

 


 
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als:

  • hun argumenten voor of tegen (meer) gaswinning in het Waddengebied feitelijk juist zijn en geformuleerd zijn vanuit de beleving van zeehonden, en
  • de leerlingen respectvol zijn omgegaan met elkaar en met elkaars mening.

 

verwante lessen

Login Form