Tijdens de Tweede Wereldoorlog zetten de Japanners gevangenkampen op in Nederlands-Indië, Birma, Thailand en Japan. Uit die kampen zijn voorwerpen en tekeningen bewaard gebleven. De tekeningen zijn gemaakt door kunstenaars die in deze kampen zaten. De voorwerpen en tekeningen vertellen over het leven in de kampen voor volwassenen, en voor kinderen.
Hoe was het om in zo’n kamp te zitten? Was het alleen maar kommer en kwel? Of zaten er ook vrolijke kanten aan?
Dat gaan jullie uitzoeken door dat kampleven in beeld te brengen. Dat doen jullie met een tentoonstelling over het dagelijks leven in Indische kampen.
Jullie maken die tentoonstelling in vier groepen.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Bekijk eerst 'Bron: Tekeningen'. Daar zien jullie kamptekeningen uit bezet Nederlands-Indië, een verzameling afbeeldingen van tekeningen, voorwerpen en taferelen uit de Indische kampen tussen 1942 en 1945. Vervolgens klik je door naar 'Bron: Onderwerpen'. Daar zien jullie een pagina met een lijst van vier thema’s.
We verdelen de klas in vier groepen. Het liefst volgens deze verdeling:
Groept I met zes leerlingen.
Groep II met zeven leerlingen
Groep III met acht leerlingen
Groep IV met zeven leerlingen.
Elke groep krijgt één thema toegewezen. Ga naar deze bron voor verdere instructies.
- Groep I klikt op het thema ‘Organisatie van de kampen’
- Groep II klikt op ‘Wonen en werken’
- Groep III klikt op ‘Voedsel en gezondheidszorg’
- Groep IV klikt op ‘Godsdienst, onderwijs en vrije tijd’
Lees eerst allemaal de inleiding over je thema. Verdeel daarna de onderwerpen onder elkaar met één onderwerp per groepslid. Als je groep geen zes, zeven of acht leerlingen telt, laten jullie één onderwerp vallen. Als de groep groter is dan het aantal onderwerpen doen twee leerlingen samen één onderwerp.
Lees de toelichting bij je onderwerp. Klik op ‘Bekijk alle afbeeldingen uit deze collectie’ helemaal onderaan de pagina van de bron.
Zoek in het overzicht van afbeeldingen dat je dan ziet er één uit die past bij je thema en je onderwerp.
Klik op die afbeelding. Je krijgt er een grotere versie van te zien en rechts daarvan een omschrijving. Lees die omschrijving.
Print de afbeelding en schrijf je eigen omschrijving op de uitdraai van de afbeelding. Vermeld ook het thema en het onderwerp waar de afbeelding bij hoort.
Lever je uitdraai in bij je juf of meester.
Zo maken jullie met zijn allen de tentoonstelling over het dagelijkse leven in de Indische kampen tussen 1942 en 1945.
Toen Nederland in 1940 door het Duitse leger onder de voet werd gelopen, raakte Nederlands-Indië afgesneden van het moederland. In 1942 werd de Nederlandse kolonie zelf ook bezet, door Japan. De blanken verdwenen in honderden kampen, volledig afgesloten van de buitenwereld. Mannen werden gescheiden van vrouwen en kinderen; er waren krijgsgevangenkampen en burgerkampen. Voor de meeste mensen duurde deze internering bijna drie jaar of langer. In totaal werden 140.000 burgers en militairen geïnterneerd.
Sommige geïnterneerden hebben in dagboeken verslag gedaan van het dagelijks leven in de kampen, anderen hebben hun herinneringen in memoires vastgelegd. Foto's uit de kampen zijn niet of nauwelijks voorhanden; de foto's die er zijn, dateren meestal van na de Japanse capitulatie op 15 augustus 1945. De enige oorspronkelijke beelden van de leefomstandigheden in de Japanse kampen zijn de getekende impressies van geïnterneerden. De omvangrijkste verzameling op dit gebied wordt beheerd door het Museon in Den Haag, maar ook het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie heeft een belangrijke collectie. In de verzamelingen bevindt zich werk van bekende kunstenaars, maar ook veel amateurs hebben hun dagelijks leven in tekeningen vastgelegd.
Tekst ontleend aan https://geheugen.delpher.nl/nl/geheugen/pages/collectie/Kamptekeningen+uit+bezet+Nederlands-Indi%C3%AB+(1942-1945)
Ga naar de website 'Het Leven in de Kampen'. Daar zien jullie vier thema's met elk zes, zeven of acht onderwerpen.
Elke groep krijgt één thema toegewezen.
- Groep I klikt op het thema ‘Organisatie van de kampen’ met als onderwerpen kampleiding, het nummer dat iedere kampbewoner kreeg, kampreglement, corvee, appèl en bewakers.
- Groep II klikt op ‘Wonen en werken’ met als onderwerpen inrichting, achter het gedek, overbevolking, sanitaire voorzieningen (hoe wanen bijvoorbeeld de toiletten en waren er wel waterkranen?), van kamp naar kamp, kinderen, dwangarbeid.
- Groep III klikt op ‘Voedsel en gezondheidszorg’ met als onderwerpen centrale keukens, markt en kampwinkel, handel en smokkel, hygiëne, ziekte, ziekenhuizen, medicijnen, 20.000 doden.
- Groep IV klikt op ‘Godsdienst, onderwijs en vrije tijd’ met als onderwerpen onderwijs, godsdienst, cursussen en lezingen, theater en muziek, tekenen en handwerken, feesten, nieuws van buiten.
Mensen die in Japanse gevangenkampen zaten, maakten tekeningen om hun gevoelens en ervaringen vast te leggen of maakten voorwerpen om hun gevangenschap goed door te komen. De omvangrijkste verzameling op dit gebied wordt beheerd door het Museon in Den Haag, maar ook het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie heeft een belangrijke collectie. In de verzamelingen bevindt zich werk van bekende kunstenaars, maar ook veel amateurs hebben hun dagelijks leven in tekeningen vastgelegd.
Via deze webpagina’s zijn de collecties kamptekeningen van zowel NIOD als Museon integraal te bekijken via https://geheugen.delpher.nl/nl/geheugen/pages/collectie/Kamptekeningen+uit+bezet+Nederlands-Indi%C3%AB+%281942-1945%29. Elke tekening is een momentopname, maar samen geven ze een goed beeld van hoe het leven er in de kampen uitzag; en hoe de leefomstandigheden er naar het einde van de oorlog toe steeds slechter werden.
Deze tekeningen zijn de basis van CMO voor de lesbrief 'Tekeningen uit Indische kampen' in het kader vanhet Erfgoedproject in opdracht van het ministerie van VWS.
In februari 1942 vielen Japanse troepen Nederlands-Indië, toen een Nederlandse kolonie, binnen. Na de overgave van het leger in deze kolonie aan Japan sloten de bezetters Nederlandse burgers en burgers van gemengd Nederlandse afkomst op in concentratiekampen. Daar bleven deze burgers gevangen tot Japan zich op 15 augustus 1945 overgaf aan de Geallieerdene.
Hoe was het leven voor die burger in deze Indische kampen? Dat brengen de leerlingen in deze les in beeld door er een tentoonstelling van op te zetten.
Plan van aanpak
Plan van aanpak:
Voor deze les trekt u 1 uur uit. De leerlingen maken de opdracht in de les in vier groepen.
Verdeel de klas op de volgende manier:
- Groep I met zes leerlingen. Die pakt het thema Organisatie van de kampen
- Groep II met zeven leerlingen. Die pakt het thema Wonen en werken
- Groep III met acht leerlingen. Die pakt het thema Voedsel en gezondheidszorg
- Groep IV met zeven leerlingen. Die pakt het thema Godsdienst, onderwijs en vrije tijd
Neem met de leerlingen Dit ga je doen' door en de instructies in de 'Bron: Onderwerpen'.. Het is namelijk de bedoeling dat iedere leerling een afbeelding zoekt bij een bepaald onderwerp. Daartoe is het aantal leerlingen per groep afgestemd op he aantal onderwerpen per thema.
Bij alle op de website aangeboden onderwerpen waarop naar afbeeldingen van tekeningen, voorwerpen en taferelen gezocht kan worden, is een ruime keus van afbeeldingen voorhanden.
Vertel hen daarbij ook dat ze moeilijke woorden kunnen opzoeken die ze bij het raadplegen van de website tegenkomen. Hiertoe legt u een woordenboek op een plek waar iedereen het kan vinden.
Dan kunnen de leerlingen aan de slag.
Iedereen levert zijn of haar pagina met afbeelding, toelichting en vermelding van thema en onderwerp in.
U kunt deze tentoonstellen in een lokaal op school of bundelen in een boekje.
Tip: maak van de ingeleverde pagina’s een digitale tentoonstelling en zet die online.
Kerndoelen
38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen.
51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer.
- De leerlingen hebben gezien dat de Japanse bezetters tussen 1942 en 1945 sommige burgers in concentratiekampen gevangen hielden.
- De leerlingen hebben aan de hand van enkele thema’s gezien hoe het dagelijks leven er uit zag in die kampen.
De opdracht in de les is goed gemaakt als:
- Alle gevonden afbeeldingen aansluiten bij het juiste thema en het juiste onderwerp, en
- De bijschriften bij de afbeeldingen niet teveel taal- en spelfouten bevatten.