In januari 1942 vielen Japanse troepen Nederlands-Indië binnen. Dat was toen een Nederlandse kolonie. Twee maanden later gaven de troepen van Nederlands-Indië zich over aan de Japanners. Vanaf dat moment werden veel Nederlanders door de Japanse bezetters in kampen opgesloten. Daar waren ook kinderen bij.
Op de website van het project ‘Het jaar 2602’ zijn getuigenissen te beluisteren van 25 mensen die als kind in zo’n kamp hebben gezeten. De jongste was toen 4 jaar oud, de oudste 18. Ze vertellen over hoe het met ze ging voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak, tijdens deze oorlog en hoe ze na deze oorlog in Nederland terecht kwamen.
Van die getuigenissen beluister je er enkele bij het maken van de opdracht in de les.
Ook kinderen moesten werken in de kampen
Hoe komt dit project aan deze naam? Het zit zó: In Japan heeft men een andere jaartelling dan de onze. Die is begonnen toen in Japan de eerste keizer de troon besteeg. Volgens die jaartelling was het 2602 toen Japan Nederlands-Indië binnenviel (volgens onze jaartelling was het toen 1942).
Stel: het is eind augustus 1945. Japan heeft zich enkele dagen eerder overgegeven aan de Verenigde Staten en andere Geallieerde landen. Daardoor kunnen medewerkers van het Internationale Rode Kruis mensen spreken die door de Japanners opgesloten waren in kampen.
Je bent een van die medewerkers. Je gaat na hoe het was in die kampen tussen maart 1942 en augustus 1945. Hoe was bijvoorbeeld het voedsel al die tijd geregeld? Was dat al die tijd op dezelfde manier? Of veranderde dat in de loop van die periode?
Dat doe je niet door terug te reizen in de tijd naar augustus 1945 en dan zelf van die kampen te bezoeken. dat kan nou eenmaal niet. In plaats daarvan luister je naar getuigenissen op de website van het project.
Je brengt rapport uit van wat je op die manier te weten bent gekomen. Dat rapport is bestemd voor leeftijdgenoten die nog niets weten over de kampen waar Nederlanders gevangen zaten.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Je doet de opdracht samen met een klasgenoot.
Als je hiermee klaar bent, houdt je juf of meester een klassengesprek Hierin bespreken jullie met hem of haar de resultaten van het onderzoek dat jullie hebben uitgevoerd. Dat gesprek zal een kwartier duren.
Luister naar enkele audiofragmenten op de website http://www.hetjaar2602.nl/hetjaar2602/application/index.html#/thema_select. Er zijn 28 verschillende thema's. Als je op een van de thema's klikt, zie je weer diverse subthema's. Als je op een van de subthema's klikt, gaat er vanzelf een audiofragment lopen.
Een voorbeeld: Je kiest voor 'Eten'. Dan zie je de subthema's:
- Kikkers, honden, sprinkhanen en muizen eten
- Al heel snel werd de rijst vervangen door behangplaksel
- Moeder verdeelde het brood met de centimeter erbij
- Als je het brood tegen de muur gooide, bleef het plakken
- Koffiedrab met sambal op ongerezen brood
- Ik kreeg een hardgekookt ei voor mijn vijfde verjaardag
- Creatief met eetbaars
- Je at alles wat er was, want er was niet veel
- Het uiterste halen uit het weinige eten dat je kreeg
- Als je honger hebt eet je alles, maar er was haast niets
Klik voor 'Kikkers, honden, sprinkhanen en muizen eten' en je hoort het audiforagment.
Bekijk tijdens het luisteren ook de verschillende tekeningen bij deze bronnen. De audiofragmenten en de tekeningen samen geven je de informatie die je nodig hebt voor de opdracht.
Raadpleeg de bronnen over eten en honger.
Kies daarna twee bronnen uit van de bronnen over internering, ruilhandel, werken en wreedheden en raadpleeg die.
Elke bron die je raadpleegt bevat aanwijzingen voor wat je er precies mee moet doen. Volg die aanwijzingen.
Als je de twee verplichte bronnen hebt geraadpleegd en de bronnen die je hebt gekozen, schrijf je je rapport. Verwerk hierin de antwoorden op de vragen bij deze bronnen. Maak het rapport niet lager dan ½ A4-tjer.
Lever je rapport in bij je juf of meester.
In de kampen draaide alles om eten. In de meeste kampen werd in een gaarkeuken gekookt voor het hele kamp. De keukenploeg moesten in enorme voedseldrums koken voor honderden of zelfs duizenden mensen. Als het eten klaar was, werd het per wijk, buurt of loods uitgedeeld. Een omroeper deelde mee welke wijk aan de beurt was om eten te halen. Bij de keuken stonden de kampbewoners in lange rij te wachten op hun dagelijkse portie. De mensen letten goed op of hun buurman niet per ongelijk een hapje meer kreeg.
Die lepel was niet vol, Kamp Bangkong Semarang
Ga naar het subthema Eten en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 10 subthema's (en interviews) staan. In alle tien interviews vertelt een van de kinderen over belangrijk eten voor hen was in de kampen. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over het belang van eten in de kampen? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
In de loop der jaren werd de voedselsituatie steeds slechter. Aan alle voedselmiddelen was er gebrek, binnen en buiten de kampen. Vanaf 1944 heerste er overal honger. De kinderen deden alles om aan voedsel te komen, geen dier was veilig.
Stormloop op soepkluiven, P. van Boxsel
Ga naar het subthema Honger en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 10 subthema's (en interviews) staan. In alle tien interviews vertelt een van de kinderen over belangrijk eten voor hen was in de kampen. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over honger in de kampen? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
In het begin van de oorlog (1942) werden de blanke mannen gescheiden van hun vrouwen en kinderen. De mannen werden verplaatst naar speciale mannenkampen. De vrouwen en hun kinderen bleven achter en moesten verhuizen naar afgegrendelde wijken met gewone huizen. Er waren twee grote verschillen met een gewone wijk: steeds meer mensen moesten de huizen met elkaar delen (met steeds meer mensen in elke kamer) en de wijk werd afgezet met gédek, schutting van gevlochten bamboe. De vrouwen en kinderen werden zo afgesloten van de buitenwereld.
Blokgebouw Tjimahi, A.J.L. de Geer Boers
Ga naar het subthema Internering en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 9 subthema's (en interviews) staan. In het tweede, vierde, zesde en zevende interview vertelt een van de kinderen over het eten in de afgegrendelde wijken. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over het eten in deze begintijd? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
Sommige kampbewoners handelden of ruilden via de schutting met de plaatselijke bevolking. De kampbewonders noemden die smokkel 'gédekken' (naar gédek = schutting van gevlochten bamboe), maar die ruilhandel was streng verboden. Als je betrapt werd (zowel de kampbewoners als de plaatselijke bevolking) kon je flink gestraft worden; een flinke afranseling of dagenlange eenzame opsluiting zonder eten of drinken.
Kawatten, Kitty van der Krogt, 15 jaar, kamp Ambarawa 6
Ga naar het subthema Ruilhandel en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 6 subthema's (en interviews) staan. In het eerste, derde, vijfde en zesde interview vertelt een van de kinderen over belangrijk eten voor hen was in de kampen. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over ruilhandel in de kampen? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
In de internerings- en burgerkampen moesten de vrouwen en kinderen vanaf een jaar of 8 werken. Ze moesten huizen leeghalen, riolen of latrines schoonmaken, bomen kappen en mee sjouwen of ander lichamelijk zwaar werk. Populair was werken in de groentetuin, maar vooral het werken in de keuken was zeer gewild. Je kunt wel raden waarom dat zo populair was...
Aan het werk in de groentetuin, M. Roukens
Ga naar het subthema Werken en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 11 subthema's (en interviews) staan. In het tweede, derde, zesde, achtste en negende interview vertelt een van de kinderen over werken in de kampen. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over werken en eten in de kampen? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
Bij overtredingen (en dat kon van alles zijn, soms wisten de kampbewoners amper wat ze misdaan hadden) deelden de japanse bewakers regelmatig straffen uit, van mishandelingen tot uren in de zon of regen staan. Regelmatig kregen de kampbewoners collectieve straffen voor iets wat één van hen misdaan had. Het hele kamp kreeg dan enkele dagen geen eten.
Ga naar het subthema Wreedheden en klik erop. Rechts naast de tekening zie je 10 subthema's (en interviews) staan. In het derde, vijfde, zesde en tiende interview vertelt een van de kinderen over wreedheden in de kampen. Kies er twee uit en luister daar naar. Wat zeggen ze over het onthouden aan eten als straf in de kampen? Schrijf kort de belangrijkste conclusies op voor je opdracht.
Als de Japanners in 1942 Nederlands-Indië bezetten, verandert het jaar in '2602', conform de (toenmalige) Japanse jaartelling.
In het project 'Het jaar 2602' vertellen 25 kinderen van toen wat ze hebben meegemaakt in de Japanse (burger)kampen. De jongste was in in dat jaar toen 4, de oudste 18 jaar. We zien de oorlog door de ogen van een kind: angst, verdriet, honger en dood, maar ook de onbevangenheid van de jeugd, spelletjes doen, zingen en verstoppertje spelen.
De verhalen op de website van het project (www.hetjaar2602.nl/hetjaar2602/) zijn ook in stukjes geknipt en zodanig bij elkaar gezet dat je daar allerlei interessante thema's uit kunt halen: van 'Familie' en 'Aankomst kamp' tot 'Appél' en 'Terugreis'. CMO heeft ervoor gekozen om het overkoepelende thema 'Voedsel' in een lesbrief verder uit te werken in het kader van het project Erfgoed van de Oorlog in opdracht van het ministerie van VWS.
De afbeeldingen zijn met toestemming van genoemde website overgenomen.
Tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1942-1945) hielden de bezetters Nederlanders in kampen gevngen. Daar waren ook kinderen bij Op de website van het project ‘Het jaar 2602’ zijn getuigenissen verzameld van 25 mensen die als kind in zo’n kamp hebben gezeten.
U laat de leerlingen deze website raadplegen om zich in te leven in wat deze mensen in die kampen toen hebben meegemaakt. Daarbij is het de bedoeling dat de leerlingen aandacht schenken aan hoe het met het voedsel in die kampen was gesteld en dat ze daarover namens het Internationale Rode Kruis een rapport schrijven gericht aan andere kinderen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit, en nog eens een kwartier voor een klassengesprek. U laat de leerlingen de opdracht in de les in tweetallen maken.
De leerlingen raadplegen de twee bronnen die verplicht zijn, die over eten en over honger en twee andere bronnen die ze zelf mogen uitkiezen. Ze schrijven hun rapport voor het Internationale Rode Kruis (maximaal ½ A4-tje lang), bedoeld voor leerlingen groep 7 en 8 van het basisonderwijs.
Als iedereen klaar is, haalt u de rapporten op en kijkt ze na.
Ten slotte houdt u met de leerlingen een klassengesprek om de resultaten van hun onderzoek naar het voedsel in de kampen te bespreken.
Kerndoelen
38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen.
51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer.
- De leerlingen hebben gezien waarom Nederlanders in Nederlands-Indië waaronder vrouwen en kinderen tijdens de Japanse bezetting van deze kolonie in kampen hebben doorgebracht.
- De leerlingen hebben een algemene indruk verkregen van het dagelijks leven in die kampen vanuit het gezichtspunt van kinderen.
- De leerlingen hebben gezien waarom het voedsel in die kampen vaak schaars en van slechtte kwaliteit was.
De leerlingen hebben de opdracht goed gemaakt als:
- hun rapport niet teveel spel- en taalfouten bevat;
- het rapport helder van opbouw is.