Als je in een supermarkt of een andere winkel koffie wil kopen, kun je kiezen uit allerlei merken. Op sommige pakken en zakken koffie zit een van de volgende keurmerken:
- Fair Trade Nederland
- Rainforest Alliance
Er zijn ook verschillende biologische keurmerken, zoals het Europees Biologisch Kermerk, Demeter, EKO-keurmerk, Beter Leven-keurmerk (van de Dierenbescherming). MSC (Gecertificeerde Duurzame Visserij) en ASC (Verantwoorde kweek).
Wat voor verschil of verschillen zitten er tussen de koffie met of zonder een van die keurmerken? En wanneer mag je zeggen dat koffie gemaakt is volgens de zogenaamde gedragscode C4*? Betekenen de keurmerken en die gedragscode allemaal hetzelfde?
Voor wie of wat maakt het verschil dat je koffie koopt met een van die keurmerken in plaats van koffie zonder keurmerk? En niet in de laatste plaats: hoe wordt koffie die je in een supermarkt of een andere winkel kunt kopen, gemaakt?
Dat krijgen jullie te zien in Bron: Productieketen koffie. Een ding verklappen we hier alvast: alle koffie wordt gemaakt van bessen die aan struiken zitten.
Jullie maken een nieuwe tekst op het liedje ‘Een kopje koffie’ van V.O.F. de Kunst. De titel van dat liedje en het refrein in dat liedje worden ‘Eerlijke koffie’
* De afkorting komt van de naam Common Code for the Coffee Community. C4 is een gedragscode voor duurzame koffie. Deze gedragscode biedt een minimum sociale en milieustandaard voor de productie van koffie. Het is vaak een eerste stap in de richting van de strengere standaarden van Fairtrade, UTZ certified en Rainforest Alliance.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Bekijk eerst met de hele klas de Bron: Productieketen koffie.
Lees in je eentje de drie andere bronnen in de les. Noteer daarbij voor wie of wat het belangrijk is dat je koffie met een keurmerk koopt. Daar krijg je 15 minuten de tijd voor.
Daarna bespreken jullie wat de betekenis is van 'eerlijke handel' en 'eerlijke koffie'.
Ter afsluiting van de les maken jullie de nieuwe tekst op het liedje ‘Een kopje koffie’.
Eerst luisteren jullie naar de oorspronkelijke tekst.
Daarna studeren jullie het liedje met die nieuwe tekst in.
Hoe ziet de productieketen van koffie eruit? Dat wordt stap voor stap uitgelegd in de YouTube-video ‘Productieketen koffie’:
Als je koffie met dit keurmerk koopt, help je de boeren die de struiken kweken waar de bessen aan groeien. Koffieboeren en coöperaties van koffieboeren die bij Fair Trade zijn aangesloten, krijgen voor hun oogst altijd zoveel betaald dat ze er goed van kunnen rondkomen.
Werknemers op koffieplantages die meedoen aan Fair Trade krijgen eveneens altijd zoveel geld voor de oogst dat ze er goed van kunnen rondkomen.
Daarom is handel in koffie met dit keurmerk een voorbeeld van eerlijke handel.
De koffie met dit keurmerk komt van boerenbedrijven waar aan duurzame landbouw gedaan wordt. ‘Duurzaam’ wil zeggen: op zodanige wijze dat het niet ten koste gaat van een gezonde leefomgeving. Dus zonder (veel) vervuiling en zonder dat er veel van de levende natuur verloren gaat, zoals het tropisch regenwoud.
Bovendien kunnen boeren van deze bedrijven hun koffieoogst tegen prijzen verkopen die hoog genoeg zijn om goed van rond te kunnen komen.
In twee opzichten moet de handel in koffie met dit keurmerk eerlijk en verantwoord zijn. De koffie moet voldoende opbrengen voor de boeren én de koffieteelt moet niet ten koste gaan van een gezonde leefomgeving.
Soms heeft koffie met dit keurmerk ook een biologisch keurmerk.
Het Europees Biologisch Keurmerk krijgt koffie, als die gemaakt is van de oogst van biologische landbouwbedrijven. ‘Biologisch’ wil zeggen dat er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt om de struiken te beschermen waar de bessen aan groeien. Insecten, schimmels en andere zaken die planten ziek kunnen maken, worden alleen bestreden met middelen die in de natuur voorkomen. Dat houdt niet alleen het milieu schoon, ook kunnen de boeren op biologische landbouwbedrijven werken in een gezondere leefomgeving.
Handel in koffie met een biologisch keurmerk is ook een voorbeeld van eerlijke handel.
Soms heeft koffie met dit keurmerk ook een keurmerk van de Rainforest Alliance.
Kijk en luister naar 'Eén kopje koffie' van VOF De Kunst:
Door bij het winkelen te letten op keurmerken op bepaalde artikelen kun je de mensen die (de grondstoffen voor) deze artikelen produceren een betere levensstandaard geven en daarmee zorgen voor meer bestaanszekerheid voor deze mensen. Ook kun je ervoor zorgen dat het maken van (de grondstoffen van) deze artikelen minder ten koste gaat van de kwaliteit van de leefomgeving in de landen waar die artikelen vandaan komen.
In deze les ontdekken leerlingen waarom dit ook opgaat voor de koffie die in de winkel wordt verkocht.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit.
Eerst laat u de leerlingen de video zien in Bron: Productieketen koffie. Hierin wordt stap voor stap uitgelegd hoe de koffie, die je in een supermarkt of een andere winkel koopt, wordt gemaakt.
Daarna nemen de leerlingen individueel de drie andere bronnen in de les door. Trek er 15 minuten voor uit.
Als die tijd om is, vraagt u enkele leerlingen wat volgens hen ‘eerlijke handel’ en ’eerlijke koffie’ zijn.
U sluit de les af met het maken van een nieuwe tekst op het liedje ‘Een kopje koffie’ van V.O.F. de Kunst uit 1984. Dat doet u samen met de hele klas.
Het liedje krijgt de titel ‘Eerlijke koffie’ en dat wordt ook het refrein in het liedje. Voor deze activiteit trekt u de rest van de tijd uit.
Laat aan de leerlingen een opname horen van het liedje met de oorspronkelijke tekst in de laatste bron. Daarna schrijft u met de leerlingen de nieuwe tekst.
Daarna studeert u het liedje met de nieuwe tekst met de klas in.
Tip
Maak samen met de klas een film- en geluidsopname van het liedje en zet die opname online. Dat kan op Youtube, Tiktok of een ander sociaal medium waarmee filmpjes kunnen worden weergegeven.
Uitwerking
De productieketen van koffie ziet er als volgt uit:
- De eerste schakel van de productieketen van koffie is het planten van de koffiestruiken.
- Zodra de bessen aan deze struiken rijp zijn, worden ze geplukt.
- Uit de bessen worden de koffiebonen gehaald.
- De koffiebonen worden verpakt en per schip naar afnemers vervoerd.
- Door de afnemers worden de koffiebonen gemelangeerd. Dat wil zeggen dat er combinaties van de twee soorten koffiebonen, de robusta en de arabica, worden samengesteld om de gewenste smaken te verkrijgen.
- De koffiebonen worden gebrand.
- Een deel van de bonen wordt gemalen en verpakt, de rest wordt als hele bonen verpakt.
De schakels 1 t/m 3 vinden plaats in de landen met een klimaat en een bodem die geschikt zijn voor het telen van koffiestruiken. Deze landen liggen in de tropen. Juist op deze schakels richten zich de organisaties die zich bezighouden met eerlijke handel. Zij willen er voor zorgen dat mensen die in deze schakels werken, dat doen onder betere arbeidsomstandigheden en in een gezondere leefomgeving. Bovendien willen ze er voor zorgen dat deze mensen meer gaan verdienen. Deze organisaties kopen zelf de bessen op van koffieboeren en zorgen ervoor dat die bessen als een ‘eerlijk’ product de rest van de productieketen doorlopen.
Wel is het zo dat de mate waarin dit werkt, afhangt van de aantallen mensen die bereid zijn om ‘eerlijke’ koffie te kopen in een winkel en ‘eerlijke’ koffie’ in te kopen voor hun horecazaak.
Extra informatie
Alle mensen die werken in schakel 4 t/m 7 hebben de gedragscode C4 opgesteld om zo eerlijk mogelijke koffie voort te brengen. De eisen die volgens die code aan de koffie worden gesteld, zijn soepeler dan die voor het verkrijgen van een keurmerk dat aangeeft dat de koffie ‘eerlijk’ genoemd mag worden. De code is bedoeld als opstap voor het verkrijgen van een of meer van die keurmerken.
Ook zijn er initiatieven gaande om schakels 4-7 naar de landen te verplaatsen waar de koffiestruiken groeien. Daardoor kunnen nog veel meer mensen in die landen een goed belegde boterham verdienen aan de productie van koffie.
Kerndoelen
47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika.
- De leerlingen kennen de begrippen ‘productieketen’, duurzaam’ en ‘eerlijke handel’.
- De leerlingen kunnen enkele kenmerken noemen van koffie die via eerlijke handel in de supermarkt of in een andere winkel terechtkomt.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom sommige pakken en zakken koffie een of meer van die keurmerken hebben gekregen en ze kunnen op die manier aangeven waarom die koffie ‘eerlijk’ is.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als:
- het eindproduct laat zien dat de leerdoelen zijn behaald, en
- de tekst van het eindproduct goed past op de melodie en dus makkelijk kan worden meegezongen.